Hvað er að dómskerfinu?

Birt á Moggablogginu 6.3.2008 - Efnisflokkur: Réttarkerfið

Í fréttum annarrar sjónvarpsstöðvarinnar í kvöld var frétt þess efnis, að maður hafi fengið 30 daga skilorðsbundinn dóm til tveggja ára fyrir að "buffa" sambýliskonu sína, þannig að stór sá á henni.  Á dv.is er frétt þess efnis að annar maður hafi fengið 5 mánaða dóm fyrir að kýla annan mann þannig að tönn brotnaði.  Er ekki allt í lagi?  Ná hegningarlög ekki yfir líkamsárásir í heimahúsum?  Siðgæðisvitund minni er misboðið með svona hróplegu óréttlæti.

Í fyrra tilfellinu virðist um yfirgengilegt ofbeldi gagnavart konunni, þar sem hún er laminn aftur og aftur.  Í síðara tilfellinu er eitt eða tvö högg í afbrýðiskasti.  Ef eitt eða tvö högg gefa 5 mánuði, þá hefði hinn átt að fá 5 ár hið minnsta.  Af hverju er svona mikið ósamræmi milli ofsafengis heimilisofbeldis og tveggja kjaftshögga á skemmtistað?  Er það vegna þess að fleiri horfðu á hið síðara?  (Ég tek það fram að sá sem veitti kjaftshöggin átti skilið að fá dóm, en 5 mánuði skilorðsbundið til þriggja ára er líklegast fullmikið í lagt.)

Ef dómaframkvæmd hegningarlaga gagnvart líkamsárásum inni á heimilum gagnvart öðru heimilisfólki (það sem falið er undir hugtakinu heimilisofbeldi) er jafn arfavitlaus og raun ber vitni, þá er einfaldlega nauðsynlegt að setja í lög að refsingar vegna slíkra líkamsárása skulu vera í samræmi við refsingar þegar óskildir/ótengdir aðilar eiga í hlut.  Maður sem "buffar" konuna sína, líkt og konan lýsti, á að þurfa að sitja nokkur ár í fangelsi, ef sá sem kýlir annan í augnabliksæði fær 5 mánaða fangelsi.

Rekstraröryggi og stjórnun rekstrarsamfellu

Birt á Moggablogginu 29.2.2008 - Efnisflokkur: Áhættustjórnun

Þriðjudaginn 19. febrúar hélt Skýrslutæknifélagi Íslands hádegisverðarfund þar sem fundarefnið var rekstraröryggi og stjórnun rekstrarsamfellu.  Fjallað var "um faglega rekstrarstjórnun með beitingu staðla til að ná fram öryggi og til að tryggja samfelldan rekstur", eins og segir í fundarboði.  Þrír fyrirlesarar skoðuðu hver sinn staðalinn, þ.e. BS 25999, ISO 27002 og ISO 20000. 

Fyrir þá sem ekki þekkja til, er rétt að skoða áður en lengra er haldið hvað felst í stjórnun rekstrarsamfellu.  Það er markmið stjórnunar rekstrarsamfellu að tryggja samfelldan rekstur þeirrar starfsemi sem stjórnkerfið nær til.  Þetta þýðir í stuttu máli að greina fyrirfram hugsanleg áhrif af margvíslegum atvikum sem dregið geta úr hæfi fyrirtækis til að starfa á eðlilegan hátt og þar með auka getu fyrirtækisins til að þola að hluti starfsemi þess falli niður.  Bestur árangur við stjórnun rekstrarsamfellu næst, ef stjórnkerfið er drifið áfram af rekstrarlegum/viðskiptalegum sjónarmiðum, þannig að úrræði eru miðuð við að viðskiptavinurinn verði sem minnst var við áföll.

Breski staðallinn BS 25999 kemur í tveimur hlutum, þ.e. BS 25999-1 Code of practice for business continuity management og BS 25999-2 Business continuity management - Specification.  Fyrri hlutinn er með leiðbeiningar um það hvað á að vera í góðu stjórnkerfi rekstrarsamfellu, en síðari hlutinn lýsir kröfunum sem gerðar eru vegna uppbyggingu stjórnkerfisins og er vottunarhluti staðalsins.

Alþjóðastaðallinn ISO/IEC 27002 er hluti af röð staðla frá 27000 til 27006 sem fjalla um stjórnun upplýsingaöryggis.  Eru þeir ýmist komnir út eða væntanlegir. ISO/IEC 27002 hét áður ISO/IEC 17799 og sem slíkur íslenskur staðall. Inniheldur hann starfsvenjur fyrir stjórnun upplýsingaöryggis.  Hefur hann náð mjög mikilli útbreiðslu og er líklegast sá staðall um upplýsingaöryggi sem mestra vinsælda nýtur.  ISO/IEC 27001 inniheldur kröfur til stjórnkerfis upplýsingaöryggis og er vottunarhluti staðlaraðarinnar.

Alþjóðastaðallinn ISO/IEC 20000 inniheldur starfsvenjum um  þjónustustjórnun í upplýsingatækni.  Hann er uppruninn í ITIL (IT Infrastructure Library) og breska staðlinum BS 15000 IT Service Management.  Líkt og hinir staðlarnir kemur BS 15000/ISO 20000 í tveimur hlutum og er annar vottunarhluti staðalsins.

Allir fjalla staðlarnir á einn eða annan hátt um stjórnun rekstrarsamfellu.  BS 25999 mest en ISO 20000 minnst.  Vissulega má segja að UT þjónustustjórnun sé í eðli sínu að tryggja samfeldni þjónustu og starfsemi og sama má segja um stjórnun upplýsingaöryggis.

Ég saknaði þess á fundinum að ekki væri fjallað um CobiT aðferðina, þar sem hún tekur betur á rekstrarsamfellu en bæði ISO 27002 og ISO 20000, þó svo að hún fari ekki eins djúpt í hlutina og BS 25999. 

Eftir fundinn hef ég fengið nokkur símtöl og fyrirspurnir, þar sem erindin vöktu upp fleiri spurningar en þau svöruðu.  Algengasta spurningin er:  Í hverju felst verkferli við innleiðingu aðferða við stjórnun rekstrarsamfellu?  Það má segja að við þessu er bæði einfalt og flókið svar.  Þar sem ekki er pláss fyrir flókna svarið í svona pistli, þá læt ég það einfalda duga.  Fyrst er rétt að benda á, að reynslan hefur sýnt að yfir 90% fyrirtækja sem verða fyrir alvarlegu rekstraráfalli og hafa ekki innleitt eða undirbúið einhverjar ráðstafanir til að bregðast við slíku áfalli, leggja upp laupana innan 5 ára.  Þar af hætta 40 af hundraði rekstri strax eða fljótlega eftir áfallið og önnur 40% deyja innan 18 mánaða.

1    Hvað felst í stjórnun rekstarsamfellu?

Stjórnun rekstrarsamfellu er viðvarandi ferli áhættumats og -stjórnunar í þeim tilgangi að tryggja að rekstur haldist samfelldur þó áhætta raungerist.  Þessi áhætti gæti verið frá ytra umhverfi (sem fyrirtækið hefur enga stjórn á, svo sem rafmagnsbilun) eða innan fyrirtækisins, svo sem vísvitandi eða óviljandi skemmdir á kerfum.  Stjórnun rekstarsamfellu er ekki bara um endurreisn eftir áfall, áhættumat eða endurheimt vegna bilunar í tækjum.  Stjórnun rekstrarsamfellu er góð aðferð fyrir fyrirtækið til að endurskoða og, þar sem við á, endurhanna þær leiðir sem fyrirtækið notar við afhenda vörur og þjónustu á sama tíma og það eykur þol sitt fyrir röskun, truflunum eða tapi.  Þá telst það til góðra viðskiptahátt og vera hluti af stjórnháttum fyrirtækja að tryggja samfelldan rekstur.

2    Hverjir koma að máli?

Heildarábyrgð á ferlinu á fela stjórnarmanni eða háttsettum stjórnanda.  Með þessu er ferlinu gert jafn hátt undir höfði innan fyrirtækisins og mikilvægi þess segir til um og líkurnar aukast á skilvirkri innleiðingu.  Úthlutun ábyrgðar á þessu stigi ætti líka að tryggja að atriði tengt samfelldum rekstri eru skoðuð við gerð viðskiptaáætlana.  Staðbundin ábyrgð deilist síðan á einstaka stjórnendur.

Aðili, sem sér um að samræma stjórnun rekstrarsamfellu innan fyrirtækisins, ætti að heyra beint undir stjórn eða þann háttsetta stjórnanda sem fer með þessi mál.  Í það hlutverk ætti helst að velja einstakling sem hefur góðan skilning á rekstrinum og mannlegum samskiptum, en einnig getur verið þörf á góðri verkefnisstjórn og góðum hópstjóra. Stjórnandi rekstrarsamfellu þarf síðan að fá stuðning frá lægri lögum fyrirtækisins, staðbundnum starfsmönnum, hópum og stjórnendum.

3    Grunnvallaratriði stjórnunar rekstrarsamfellu

Stjórnun rekstrarsamfellu snýst um að skilja reksturinn og koma á þeim ferlum sem nauðsynelgir eru til að fyrirtækið lifi af.  Til staðar þarf að vera stefna og markmið sem sýnir að hverju fyrirtækið einbeitir sér í rekstrinum, en það verður jafnframt það sama og stjórnun rekstrarsamfellur beinir sjónum að.  Í rekstri fyrirtækis eru margir áhrifaþættir, svo sem þjónustuveitendur, viðskiptavinir, kerfi og búnaður, sem styðja við mikilvæg verkferli.  Nauðsynlegt er að virkja fulltrúa þessara lykiláhrifaþátta til þess að neyðaráætlunin, sem kemur út úr þessu ferli, sé marktæk.

Lítið gagn er að stjórnun rekstrarsamfellu nema hún sé meðtekin.  Af þeirri ástæðu er nauðsynlegt að halda úti fræðslu og auka vitund starfsmanna til að tryggja skilning um allt fyrirtækið og að áætlunin verði meðtekin jafnt inn á við sem út á við.

4    Lykil atriði stjórnunar rekstrarsamfellu

Lykil atriði í stjórnun rekstrarsamfellu eru m.a. að:

Skilja samhengi þess rekstrar sem fyrirtækið og/eða einingar þess starfa við.Auðkenna og forgangsraða mikilvægum rekstrar-/viðskiptaferlum innan þess samhengisAuðkenna allar eignir og auðlindir sem tengjast þessum mikilvægu ferlumAuðkenna og skilja áhættur sem fyrirtækið stendur andspænis og geta leitt til truflunar á rekstrinum.Skilgreina áhrif og afleiðingar hugsanlegra atvika og hámarks ásættanlegt þjónusturof.Ákvarða hámarkstíma vegna endurreisnar.Tryggja að fyrirtækið hafi viðeigandi tryggingar.Koma á skilgreindum ábyrgðum, aðgerðum og ferlum vegna endurreisnar rekstrar-/viðskiptaferla ef til óvæntrar og óskipulagðrar truflunar kemur og vita hvað líklegt er að slíkar aðgerðir eða ferli leiði af sér.Setja fram, skjalfesta og innleiða neyðaráætlun (áætlun um samfelldan rekstur) fyrir fyrirtækið í heild og einstök mikilvæg rekstrar-/viðskiptaferli í samræmi við stefnu fyrirtækisins.Skilgreina ástæður eða aðstæður sem valda því að gripið er til neyðarviðbragða og endurreisnarferla.Tryggja að allir starfsmenn skilji hlutverk sitt og ábyrgðir ef neyðarástand skapast.Skapa einingu og skuldbindingu um innleiðingu, þátttöku í og þjálfun vegna rekstrarsamfellu.Viðhafa reglubundna og viðeignandi prófanir og uppfærslu á áætluninni og ferlum.Tryggja að stjórnun rekstrarsamfellunnar sé hluti af verkferlum og skipulagi fyrirtækisins.Úthluta til aðila með viðeignandi stöðu innan fyrirtækisins ábyrgð við að samræma ráðstafanir vegna rekstrarsamfellu og endurreisnar.

5    Ferlið vegna stjórnunar rekstrarsamfellu

Ferlið vegna stjórnunar á samfelldum rekstri skiptist í 6 þrep.  Þessi þrep þarf, þar sem við á, að fara ítrekað í gegnum, t.d. getur prófun leitt í ljós veikleika í hluta af skipulagi sem þarf að taka á og síðan prófa aftur.  Þrepin eru:

VerkefnisstjórnSkilja reksturinnSetja fram stefnumörkun og úrræði um samfelldan reksturÞróa og innleiða viðbrögðFella stjórnun rekstrarsamfellu inn í vinnuumhverfiðPrófa, viðhalda, taka út og endurskoða stjórnun rekstrarsamfellu

Heildarferlið vegna stjórnunar rekstrarsamfellu felur skilyrðislaust í sér viðvarandi ferli endurskoðunar, læra af reynslu og að nýta sér þessa þekkingu til að uppfæra stefnumörkunina og úrræðin.

6    Niðurstaða skilvirkra aðferða við stjórnun rekstrarsamfellu

Niðurstöður skilvirkra aðferða við stjórnun rekstrarsamfellu eru:

Mikilvægir starfsþættir eru auðkennir og varðir, þannig að samfeldni þeirra er tryggðVirkjuð er geta fyrirtækisins til að stjórna atvikum og koma þannig í veg fyrir að atvik verði að kreppuMótaður er og skjalfestur betri skilningur fyrirtækisins á sjálfum sér og samskiptum við önnur fyrirtæki, opinbera eftirlitsaðila eða ríkisstofnanir, stjórnvöld á hverjum stað og neyðarviðbragsaðilaStarfsmenn fá þjálfun í réttum viðbrögðum við atviki eða rekstrartruflun.Starfsmenn fá viðeigandi stuðning og upplýsingar ef til rekstrartruflunar kemur.Kröfur þeirra sem eiga hagsmuna að gæta njóta skilnings og eru uppfylltar með því að ofangreindar niðurstöður eru fengnar.Orðspor fyrirtækisins er verndað; ogRekstur fyrirtækisins er í samræmi við lög og reglur.

Ofangreindur texti er tekinn úr skjali sem ég hef samið og heitir Rammi um stjórnun rekstrarsamfellu, en ég hef unið við og fengist við ráðgjöf á þessu sviði í tengslum við stjórnun upplýsingaöryggis undanfarin 16 ár.  Ef einhver óskar eftir nánari upplýsingum um þetta efni er viðkomandi hvattur til að hafa samband með því að senda póst á oryggi@internet.is og ég mun reyna að verða eins mikið að liði og ég get.

Það skal tekið fram að það ferli sem farið er í gegnum við mótun og innleiðingu stjórnkerfis rekstrarsamfellu er mjög öflugt tæki til að endurhanna vinnuferla og öðlast skilning á eðli einstakra rekstrarþátta.  Þetta ferli leiðir sjálfkrafa af sér betri stjórnhætti sem nær undantekningarlaust leiðir af sér betri rekstur og betri afkomu.  Betri afkoma leiðir svo af sér að verðmæti fyrirtækisins eykst og þar með eign hluthafa.

Stjórnun upplýsingaöryggis - námskeið hjá Staðlaráði Íslands

Birt á Moggablogginu 1.2.2008 - Efnisflokkur: Upplýsingaöryggi, netöryggi og persónuvernd

Dagana 7. og 8. febrúar nk. verður haldið hjá Staðlaráði Íslands námskeið þar sem kynntir verða alþjóðastaðlarnir ÍST ISO/IEC 17799 Starfsvenjur fyrir stjórnun upplýsingaöryggis og ÍST ISO/IEC 27001 Stjórnkerfi upplýsingaöryggis - Kröfur.  Námskeiðið er haldið að Laugavegi 178 og er hægt að skrá sig með því að smella hér. Fyrirlesari er Marinó G. Njálsson, sérfræðingur í stjórnun upplýsingaöryggis.

Mjög mörg fyrirtæki eru að íhuga innleiðingu þessara staðla eða standa frammi fyrir kröfum aðila á borð við Persónuvernd, Fjármálaeftirlit og Póst- og fjarskiptastofnunar um innleiðingu stjórnkerfa sem auka eiga öryggi upplýsinga.  Nýlega hafa greiðslukortafyrirtækin bæst í þennan hóp, en þeir sem taka á móti greiðslukortum þurfa að uppfylla kröfur staðalsins PCI: Data Security Standard og er m.a. hægt að nota aðferðafræði ISO 27001 og ISO 17799 við það.  Þó svo að fyrirtæki og stofnanir hafi ekki kröfur framangreindaraðila til að reka á eftir sér, þá er full ástæða fyrir alla sem safna, vinna með og varðveita upplýsingar að kynna sér innihald þessara staðla. 

Tekið skal fram að upplýsingaöryggi og upplýsingatækniöryggi er ekki eitt og það sama.  Upplýsingaöryggi er mun víðfeðmara hugtak og nær til upplýsinga á hvaða formi sem er, utan upplýsingakerfa sem innan.  Námskeiðið, sem minnst er á að ofan, fjallar því nær ekkert um tækni og tæknilegar lausnir heldur fyrst og fremst um aðferðafræði og helling af heilbrigðri skynsemi.

Hér fyrir neðan er stutt kynning á stöðlunum:

ÞAÐ er oft sagt, að næst á eftir starfsfólki séu upplýsingar dýrmætasta eign hvers fyrirtækis eða stofnunar. Þau treysta mjög mikið á upplýsingar á hvaða formi sem þær eru. Skiptir þá ekki máli hvort upplýsingar eru á rafrænu formi, skráðar á pappír eða annan áþreifanlegan hátt eða búa í þekkingu fólks. Upplýsingakerfi veita, t.d., stjórnendum mikilvægar upplýsingar um reksturinn, þar sem þau varðveita bókhaldsgögn, sölutölur, rannsóknaniðurstöður, markaðsáætlanir og önnur trúnaðargögn, sem notuð eru við úrvinnslu, stefnumótun, markaðssetningu og almenna ákvörðunartöku.

Mikilvægi upplýsingakerfa fyrirtækja er það mikið, að kerfisbilanir hafa áhrif á starfsgetu fyrirtækjanna. Að missa út tölvukerfið er eitt alvarlegasta áfall sem getur hent. Rannsóknir í Bandaríkjunum sýna að æ fleiri fyrirtæki komast í þrot og hætta rekstri hafi þau orðið fyrir alvarlegu tjóni í tölvumiðstöðvum og ekki haft trygga neyðaráætlun. Á 8. áratugnum var þetta hlutskipti um 75% fyrirtækja, 10 árum síðar var þetta hlutfall komið í 82% og hefur síðan hækkað í 90 af hundraði. Því má segja að öryggi upplýsingakerfa sé orðinn einn mikilvægasti þátturinn í rekstraröryggi fyrirtækja. En öryggi upplýsinga snýst einnig um að koma í veg fyrir að mikilvæg pappírsgögn glatist í bruna og að mikilvæg sérþekking hætti að vera aðgengileg við það að starfsmaður hætti störfum eða lendi í slysi.

Allar upplýsingar, sem fela í sér verðmæti, þarf að vernda fyrir þeim ógnunum sem að þeim steðjar, hvort heldur þær stafa af umhverfinu (t.d. náttúruhamfarir), tækninni (t.d. rafmagnsbilun) eða mannfólkinu (t.d. starfsmönnum). Verndin felst stundum í því að losna við ógnunina, en oftast er það ekki hægt. Þá er gripið til þess að styrkja varnir upplýsingaeignanna til að draga úr áhættunni, færa áhættuna til (t.d. með því að kaupa tryggingar) eða maður einfaldlega viðurkennir að ekki borgar sig að verjast tiltekinni ógnun.

Staðlar um upplýsingaöryggi

Upplýsingavernd hefur verið umhugsunarefni fjölmargra aðila. Þannig var á 8. áratugnum unnin mikil vinna í Bandaríkjunum, en í lok þess níunda höfðu evrópsk samtök tölvunotenda frumkvæði að því að taka saman skjal með svo kölluðum bestu starfsreglum um stjórnun upplýsingaöryggis. Þetta skjal varð síðar að breska staðlinum BS 7799 og síðar að tveimur alþjóðlegum stöðlum ISO/IEC 27001 og ISO/IEC 17799 (sem mun breytast í 27002 á næstu misserum).

Staðlarnir urðu fljótlega mjög vinsæll, enda byggðir á áratuga reynslu þeirra sem hafa komið að öryggi upplýsinga og upplýsingakerfa. Er svo komið að víða er gerð krafa um að til staðar sé vottað stjórnkerfi samkvæmt þessum stöðlum til þess að tryggt sé að öryggi viðkvæmra fjármála- eða persónuupplýsinga sé eins og best verður kosið.  Hér á landi hafa Persónuvernd, Fjármálaeftirlit og Póst- og fjarskiptastofnun mælt með að þessir staðlar séu notaðir við uppbyggingu og innleiðingu ráðstafana sem uppfylla kröfur stofnananna til öryggis upplýsinga.

Staðallinn kemur í tveimur hlutum:

• ÍST ISO/IEC 17799:2005 Starfsvenjur fyrir stjórnun upplýsingaöryggis,

• ÍST ISO/IEC 27001:2005 Stjórnkerfi upplýsingaöryggis - Kröfur

ISO 17799 inniheldur leiðbeiningar um þau atriði sem gott er að skoða þegar hugað er að öryggi upplýsinga, en ISO 27001 setur fram leiðbeiningar um uppbyggingu, innleiðingu, rekstur og viðhald stjórnkerfis upplýsingaöryggis.  Sækist fyrirtæki eftir vottun samkvæmt þessum stöðlum, þá nær vottunin í raun til ISO 27001.

Hlutverk staðlanna

Staðlarnir leggja til stjórnunaraðferðir sem fyrirtæki geta notað til að meta og styrkja stöðu öryggismála. Í sumum tilfellum er nauðsynlegt að beita tæknilegum lausnum, en stjórnunarhættir eru ekki síður mikilvægir og oftast skipta þeir meira máli. Nokkur mikilvæg atriði sem leiða til góðrar stöðu öryggismála og eru dekkuð í staðlinum:

• Stjórnunaraðferðir sem leggja áherslu á öryggi

• Vel skilgreind ábyrgðarsvið varðandi öryggisþætti innan fyrirtækis

• Vel skilgreint hlutverk eftirlitsaðila (endurskoðanda) sem nær til upplýsingaöryggis í víðustu merkingu, en ekki eingöngu tæknilegra þátta

• Góður skilningur á því hve nauðsynlegt er að deildir, stjórnendur, tæknifólk, notendur, viðskiptavinir og samstarfsaðilar fái vitneskju um öryggiskröfur og að skipting ábyrgða þarf að koma fram í samningum, starfslýsingu, skriflegum leiðbeiningum og á öðrum formi, sem þörf er á

• Mikilvægi þess að skilja og viðurkenna gildi upplýsinga fyrir rekstur fyrirtækisins

• Mikilvægi öryggisvitundar, þjálfunar og stöðugrar endurskoðunar á öryggismálum sem grundvallarþáttar í starfsemi fyrirtækis

Hagur af stöðlunum

Staðlarnir samanstanda af viðamiklu safni öryggisreglna sem miða að því að auka kröfur til öryggis. Þó svo að ekki sé stefnt að formlegri vottun, er margs konar hagur af því að uppfylla grunnreglur staðlanna og fara eftir leiðsögn í ISO 17799:

• Dregið er úr líkum á tjóni vegna ógnana, svo sem hakkara, þjófnaðar, náttúruhamfara og tæknilegra bilana

• Rekstrarumhverfi verður almennt öruggara

• Staðfesting á að notast er við viðurkenndar öryggisreglur

• Bætt öryggisvitund í öllu fyrirtækinu

• Skilvirkari stjórnun og starfsreglur

• Betri skilningur á því hvar úrbætur á öryggi eru nauðsynlegar

• Betri nýting á fjármunum sem varið er til að bæta öryggi upplýsinga

Viðbót úr athugasemd:

Upplýsingaöryggi er ekki einskorðað við tryggja öryggi upplýsinga og upplýsingavinnslu þar sem vinnsla þeirra og varsla fer fram.  Það snýst ekki síður um að tryggja að með upplýsingarnar sé farið í samræmi við bestur vinnsluhætti, að gætt sé þess að vinnslan sé í samræmi við ákvæði laga (þar á meðal persónuverndarlaga, laga um réttindi sjúklinga, fjarskiptalaga og hinna fjölmörgu laga um fjármálamarkaðinn) og þess gætt að eingöngu þeir hafi aðgang sem þurfa þess starfs síns vegna, svo eitthvað sé nefnt.

Samkvæmt lögum nr. 77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga er meginreglan um meðferð upplýsinga:

1. að þær séu unnar með sanngjörnum, málefnalegum og lögmætum hætti og að öll meðferð þeirra sé í samræmi við vandaða vinnsluhætti persónuupplýsinga;

2. að þær séu fengnar í yfirlýstum, skýrum, málefnalegum tilgangi og ekki unnar frekar í öðrum og ósamrýmanlegum tilgangi, en frekari vinnsla í sagnfræðilegum, tölfræðilegum eða vísindalegum tilgangi telst ekki ósamrýmanleg að því tilskildu að viðeigandi öryggis sé gætt;

3. að þær séu nægilegar, viðeigandi og ekki umfram það sem nauðsynlegt er miðað við tilgang vinnslunnar;

4. að þær séu áreiðanlegar og uppfærðar eftir þörfum, persónuupplýsingar sem eru óáreiðanlegar eða ófullkomnar, miðað við tilgang vinnslu þeirra, skal afmá eða leiðrétta;

5. að þær séu varðveittar í því formi að ekki sé unnt að bera kennsl á skráða aðila lengur en þörf krefur miðað við tilgang vinnslu.

Það sem þú nefnir, Alma, að ofan eru allt atriði sem falla undir persónuverndarlög og það er því Persónuverndar að leyfa eða hafna slíkri vinnslu.  Leyfi Persónuvernd vinnsluna, þá þurfa viðkomandi aðilar að koma á öryggiskerfi persónuupplýsinga þar sem sérstaklega er tekið á öryggisþáttum vegna vinnslunnar. (Raunar þurfa allir sem vinna með persónuupplýsingar að koma á fót slíku öryggiskerfi, þó ekki séu allir metvitaðir um þá skyldu.)  Vangaveltur um svona atriði eru meðal þess sem rætt er á námskeiðinu hjá Staðlaráði, þó að sjálfsögðu sé ekki tekin afstaða til mála sem Persónuvernd hefur ekki úrskurðað um.

Svikapóstur - fjársvik

Birt á Moggablogginu 31.1.2008 - Efnisflokkur: Upplýsingaöryggi, netöryggi og persónuvernd

Ég fékk póst áðan frá hinum mjög svo "nafntogaða" hr. George Garang sem segist vera sonur hr. John heitins Garand, fyrrverandi varaforseta í Súdan.  Eru mér boðið gull og grænir skógar, ef ég aðstoða hann við að nálgast USD 32.000.000 sem eru bundnir inni á einhverjum reikningi.  til að leyfa fólki að glöggva sig betur á þessu læt ég póstinn fljóta með:

I am Mr. George Garang the son of Late Mr. John Garang, the former Vice President to the Sudanese government. My late father died of the terrible helicopter crash on 1st August 2005 on his way coming back from Uganda for a peace talk between the two neighboring countries.

You can read more on these websites for clearer understanding:
 
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2005/07/31/AR2005073101036.html
 
http://www.english.aljazeera.net/NR/exeres/9120880E-0287-443C-9355-C0076B47F915.htm

At Present I am here in Lome, Republic of Togo due to the political crisis in my country. This situation has led our family in a very bad/difficult situation here now, Which made me to contact you for an assistance in helping me to transfer out some huge amount of money which my father have in his private save in his account in Europe. The amount is (US$32,000,000.). The Government is not aware of this money in our custody now.
 
I would have invited you to Sudan to see things yourself, but the situation here will not be suitable for you to come. Now I needed your assistance to transfer the whole of this money into your Private or company account for investment. I would have operated with this money myself but due to the situation and my father's involvement in the country's political crisis in sudan, I cannot be allowed to use this fund here. Because we are under close monitor here.

Where your assistance could be possible, I will offer you 40% of the total sum (US$32,000,000.) and all your expenses will be taken care of immediately after the transaction. Please, your prompt reply will be highly appreciated to enable us conclude our internal arrangements here.

Thanks as you offer to assist our family.

BEST REGARDS,

Mr. George Garang

Hér er að sjálfsögðu á ferðinni enn ein tilraun til fjársvika.  Þetta er örugglega 10 pósturinn á síðustu 12 mánuðum sem ég fæ.  (Ég hef greinilega komist inn á einhvernlista yfir einstaklinga sem láta glepjast.)  Í þetta sinn er farin ný leið til að gera póstinn trúverðugan. Bætt er inn tenglum á fréttir þar sem minnst er á lát hr. Johns Garangs. 

Þessi póstur er það sem kallað hefur verið 419-svik (eða Nígeríu-svik) eftir þeirri grein í nígerískum hegningarlögum sem notuð er til að lögsækja gerendurna.  Oftast er væntanlegum fórnarlömbum boðnir happdrættisvinningar eða háar fjárhæðir sem sitja á bankareikningi eða í bankahólfi.  Sá sem sendir póstinn segist gjarnan vera fjöldskyldumeðlimur látins ráðamanns (eins og í póstinum að ofan), ríkisbubba eða opinbers starfsmanns í Afríku.  Vissulega eru líka til svikamillur tengdar öðrum löndum, þó þær séu ekki eins algengar.

Þessar svikamyllur eru ekki nýjar og hafa Íslendingar fallið í þær reglulega í gegnum árin.  Fyrir tíma tölvupóstsins var notað fax eða almennur póstur.

Eftir að fyrstu tengslum hefur verið komið á og fórnarlambið fallist á að taka þátt, er næsta skref að oftast það að greiða þarf einhverjum aðila mútur.  Talan er kannski ekki há miðað við "vinninginn", en í því fellast svikin.  Greiðsluna á síðan að framkvæma í gegnum Western Union eða MoneyGram, en ekki er hægt að rekja hver móttakandinn er eftir að greiðslan hefur verið móttekin. 

Stundum er notuð sú aðferð sem viðgengist hefur gagnvart ferðaþjónustuaðilum, að greiða upphæð með tékka sem er hærri en upphæðin sem á að greiða og biðja um að mismunurinn sé greiddur inn á tiltekinn reikning.  Eða að greiða með stolnu eða fölsuðu greiðslukorti, afpanta þjónustuna síðan og biðja um endurgreiðslu inn á einhvern allt annan reikning.

Það er alveg á hreinu að enginn heilvita maður greiðir ókunnugum einstaklingi USD 12,8 milljónir eða einhverja aðra háa upphæð til að geta nálgast fé læst inni á bankareikningi eða í formi happdrættisvinnings.  Ef peningarnir eru raunverulegir, þá er mun betra að fá sérfræðinga í verkið og borga þeim minna.

Hægt er að fá nánari upplýsingar um Nígeríu-svik á fjölmörgum vefsíðum það sem fjallað er um 419 scam eða Nigeria scam.  Vilji einhver fá ráðgjöf um þetta efni, má hafa samband við mig á oryggi@internet.is.

Eru svarthol upphaf og endir alheimsins?

Birt á Moggablogginu 26.1.2008 - Efnisflokkur: Almennt efni

Sífellt eru að finnast fleiri og stærri svarthol í alheiminum með hjálp öflugra stjörnusjónauka.  Þetta nýjasta sem hefur verið uppgötvað virðist vera svo stórt og öflugt að heilu sólkerfin eru gleypt í einu lagi.  Önnur svvarthol eru talin vera í miðju stjörnuþoka og enn önnur á fleygiferð um himingeiminn.

Nýlegar kenningar (frá 2002) um upphaf alheimsins byggja á því að alheimurinn sé í stöðugri hringrás þess að þenjast út eftir mikla sprengingu (Stóra Hvell) og þess að dragast saman sem getur verið afleiðing þess að efnið sé að sogast inn í risa stórt svarthol.  Það sé svo þetta svarthol sem springi að lokum og valdi hvelli á við Stóra Hvelli.  Hver hringur í hringrásinni taki tug milljarða ára, t.d. er talið að minnst 13,7 milljarðar ára séu síðan núverandi alheimur varð til í sprengingu.

Það er gaman að segja frá því að elstu þekktu hugmyndir um tilvist alheimsins ganga út á svipaða hugmynd.  Þær eru frá Hindúum eru hafðar eftir Brahmanda í Rig-Veda hinni fornu bók Hindúa.  Þar segir að alheimurinn sé geimegg (cosmic egg) sem er í sífelldri hringrás sem felur í sér að þenjast út og falla saman.  Heimurinn er uppruninn í samþjöppuðum punkti sem kallaður er Bindu.  Kannski er Bindu bara svarthol sem springur.

Úr athugasemdum:

Það hafa ekki komið neinar "sannanir" fyrir nokkrum kenningum um upphaf alheimsins, þannig að þessi er ekkert verra stödd en aðrar.  Við erum eingöngu að skoða vísbendingar, ályktanir og kenningar.  Kenningin um Stóra hvell var, t.d., úthrópuð af vísindamönnum fyrir nokkrum áratugum.  Vandamálið með vangaveltur um "upphaf" alheimsins, er að enginn þeirra svarar þeirri spurningu hvað var til áður og hvað kom öllu af stað.  Byrjaði allt með engu eða byrjaði það með einhverju?  Ef það byrjaði á engu:  hvernig varð ekkert að einhverju?  Ef það byrjaði á einhverju: hvernig varð þetta eitthvað til?

Það er þetta með sönnunargögnin.  Vísindamenn eru að gera tilraun til að skýra út upplýsingar/vísbendingar sem þeir telja sig hafa fundið (það sem þú nefnir vísindalegan rökstuðning).  Ég er ekki að segja að eitthvað af þessum upplýsingum/vísbendingum séu ekki raunverulegt, en þetta þarf ekki að þýða það sem þeir halda.  Við höfum fullt af slíkum tilfellum í vísindasögunni.  það breytir samt ekki því að menn eiga að halda áfram að rýna í upplýsingar og draga ályktanir af þeim.

Sagan endurtekur sig

Birt á Moggablogginu 18.1.2008 - Efnisflokkur: Alþjóðamál

Það er svo merkilegt að í hvert skipti sem gefnar eru út stefnumarkandi yfirlýsingar um frið milli Ísraela og Palestínumanna, þá fylgja hernaðaraðgerðir af hálfu Ísraelhers.  Ég beið eftir þessu eftir að Bush kom með "allt of lítið, allt of seint" yfirlýsinguna sína í síðustu viku.  Það er eins og menn geti ekki nýtt sér meðbyrinn til að gera eitthvað gott, heldur noti hann sem skjól til að gera illt verra.  Og svo ef Palestínumenn dirfast að svara fyrir sig, sem þeir gera örugglega, þá mun heimsbyggðin ekki vera sein á sér að gagnrýna þá fyrir að vilja ekki frið. Það eru nefnilega hryðjuverk, þegar Palestínumenn skjóta litlu heimabúnu rakettunum sínum, en réttlætanlegur hernaður þegar Ísraelar nota flugher og þungavopn á Palestínumenn.  Ég flokka hvorutveggja sem hryðjuverk.  Þó man ég ekki til þess að Palestínumenn hafi ennþá náð að sprengja fjögurra hæða hús í loft upp með "flugskeytunum" sínum.

Það er aldrei talað um það opinberlega að Ísraelar vilji ekki frið, en fyrir þann sem horfir á þennan hildarleik úr fjarlægð, þá er ekki hægt að draga aðra ályktun en að Ísrael vilji viðhalda ófriðnum.  Þannig halda þeir aftur af efnahagslegum framförum í Palestínu.  Ég trúi alveg að Ísraelar vilji frið, en þeir vilja hann á eigin einhliða forsendum og þær forsendur geta ekki túlkast á annan hátt en sem ofurkostir.  Hvar í heimunum er friði náð með því að sprengja í loft upp ráðneytisbyggingar sjálfráða þjóðar?  Hvar í heiminum er friði náð með því að sprengja í loft upp raforkuver og veitustofnanir?  Hvar í heiminum er friði náð með því að svelta fólk heilu hungri, meina því að heimsækja ættingja sína, varna því menntunar o.s.frv.?  Svarið er: Hvergi, vegna þess að friður næst ekki með slíkum aðgerðum.  Þessi háttsemi viðheldur stríðsástandi og eykur spennuna.  Spennu og stríðsástand sem hefur kynnt undir hryðjuverk um allan heim og alið á tortryggni á milli þjóðernishópa. 

Það er löngu fyrirséð að deilan verður ekki leyst nema með því að Palestínumönnum, sem flúðu/voru hraktir frá heimkynnum sínum 1948 og síðan aftur 1967, verði leyft að snúa aftur til heimkynna sinna eða þeim greiddar það ríflegar bætur að þeir geti hafið nýtt líf í sjálfstæðu ríki Palestínumanna.  Þetta er það sem staðið hefur helst í Ísraelum og er í sjálfu sér skiljanlegt.  Ef Palestínumönnum fjölgar of mikið í Ísrael, þá gætu gyðingar lent í því að verða minnihlutahópur í landinu.  Vissulega ekki góð tilhugsun fyrir þá og gæti bráðinn orðið að veiðimanninum.  Annað sem skiptir máli, er að nýju ríki Palestínumanna verði tryggður aðgangur að vatni, en svo vill til að vatn er mjög af skornum skammti á þeim svæðum sem Palestínumenn ráða yfir.  Þriðja atriðið er að tryggja öllum borgurum Palestínu ferðafrelsi, en það er nokkuð sem bara sumir njóta.  Fjórða atriðið er að byggja upp innviði samfélagsins og tryggja að Ísraelsher brjóti (sprengi) þá ekki niður jafnóðum í misviturlegum aðgerðum.  Fimmta atriðið er að tryggja efnahagslegt sjálfstæði þjóðarinnar.  Sjötta atriðið er að tryggja Palestínumönnum sjálfsákvörðunarrétt í innanríkismálum sínum.  Það þýðir að lýðræðislega kjörnir fulltrúar þjóðarinnar geti gegnt skyldum sínum, en þurfi ekki að óttast handtökur og fangelsisvist án dóms og laga af hálfu Ísraelsmanna.  Mér finnst eins og Ísraelsmenn hafi gleymt því að margir af fyrri ráðamönnum þjóðarinnar frömdu á sínum tíma voðaverk sem í dag myndu flokkast undir hryðjuverk og hryðjuverkastarfsemi.

Vegna getuleysis, eða eigum við frekar að segja vegna áhugaleysis, Bandaríkjamanna og Evrópusambandsins að leysa deilu Ísraela og Palestínumanna, hefur verið meira óöryggi í heiminum undanfarin 10 ár en næstu rúm 50 ár þar á undan.  Og það sér ekki fyrir endann á þessu.  Svo heldur "allt of lítið, allt of seint" Bush að hann geti slegið sig til riddara á síðustu embættismánuðum sínum.  Þetta eru orðin fyrirséð viðbrögð frá forsetum Bandaríkjanna, þegar forsetatíð þeirra er að renna út.  Ég vona að næsti forseti Bandaríkjanna átti sig á því, að það þarf að verða eitt af hans/hennar fyrstu verkum að leysa deilu Ísraela og Palestínumanna.  Það má ekki draga það þar til korteri fyrir kosningar. 

Færslan var skrifuð við fréttina: Ráðuneyti jafnað við jörðu

Spákaupmennska og ævintýramennska stjórna efnahagsmálum heimsins

Birt á Moggablogginu 3.1.2008 - Efnisflokkur: Alþjóðamál

Það fer ekkert á milli mála, að spákaupmennska hefur um þessar mundir veruleg áhrif á efnahagsmál í heiminum. Þarf ekki annað en að skoða þróun olíuverðs sem sveiflast og færist upp á við án haldgóðra skýringa. Það má ekki hvessa á Norðursjó eða snjóa í Bandaríkjunum án þess að olíuverð fari í nýjar hæðir og þó svo að lygni aftur og fari að rigna, þá verður það að ástæðu fyrir því að olíuverð hækki. Bensín hækkar fyrir mikla ferðahelgi í Evrópu, en lækkar ekki eftir hana. Skýringarnar á hækkun olíuverðs eru farnar að verða að brandara, en það hræðilega við þetta er að afleiðingar þeirra eru grafalvarlegar. Og svo kemur þessi skýring. Einhver bjáni vill geta stært sig af því að vera sá fyrsti til að greiða 100 USD fyrr tunnu af olíu. Viðskipti upp á 1000 tunnur settu allt á annan endann, vegna þess að maðurinn vildi hugsanlega geta montað sig af afrekinu.

OPEC ríkin hafa margoft bent á að það sé ekki þeim að kenna að olíuverð hækki. Framleiðsla þeirra er miklu meiri en nóg. Olíuhreinsistöðvar virðast hafa undan, þó eitthvað sé farið að nálgast efri mörk framleiðslugetu þeirra. Olíunotkun er víða orðiðn mun hagkvæmari en áður m.a. með bílum og flugvélum sem nýta eldsneyti betur en nokkru sinni fyrr.

Eina haldbæra skýringin á hækkun olíuverðs er spákaupmennska eða hreinlega samantekin ráð nokkurra aðila um að hækka verð eldsneytis. Það má svo sem alveg viðurkenna, að miðað við eldsneytisverð á 9. áratug síðustu aldar, þá er olíuverð upp á 40 - 60 USD tunnan ekkert svo fjarstæðukennt. Það er raun í dúr og moll við spár sérfræðinga á þeim árum. En 90 - 100 USD á tunnuna er gjörsamlega út úr kortunum.  Líklegasta skýringin á þessu er spákaupmennska með framvirka samninga.  Þetta dæmi frá því í gær sýnir að það þarf ekki mikið magn eða háar upphæðir til að skekkja myndina og ef nokkrir aðilar taka sig saman, þá væri lítill vanda að búa til spíral verðhækkunar.  Það er á svona dögum, sem maður saknar gömlu góðu verðákvarðana OPEC ríkjanna, því það virðist meiri skynsemi í þeim nú, en markaðsverði dagsins í dag.

Færslan var skrifuð við fréttina: Einn fjárfestir á bak við olíuverðshækkun

Hugmyndir að úrræðum fyrir almenning

Jæja, það á ekkert að gera fyrir krónuna.  Látum vera að bankarnir eigi að bjarga sér sjálfir, en það er nokkuð ljóst að koma þarf til móts við almenning.   Þá sem eru með gríðarlega greiðslubyrði eftir hamfarir síðustu 7 mánaða.  Það er mín skoðun að best sé að gera það í gegnum vaxtabótakerfið.  Mig langar að leggja hér fram nokkrar tillögur: 

Í fyrsta lagi að hækka hámarksvaxtabætur umtalsvert.  Þess vegna í 1.000.000 kr. fyrir einstakling og 2.000.000 kr. fyrir hjón.  Fyrir mjög marga mun það ekki einu sinni duga til að vega upp verðbætur og gengisbreytingu. 

Í öðru lagi að afnema eignamörk vegna vaxtabóta, þar sem mjög margir sitja uppi með tvær eignir, þ.e. nýkeypt húsnæði eða húsnæði í byggingu og síðan gamla húsnæðið sitt. 

Í þriðja lagi, að leyfa fólki að setja bílalán inn í vaxtabótaútreikninga. 

Í fjórða lagi, að leyfa fólki að taka gengisbreytingu umfram eitthvað tiltekið gengi sem kemur fram í afborgunarhluta lánsins inn í vaxtabótaútreikninginn.  Viðmiðið gæti t.d. verið að hækkun gjaldmiðla umfram verðbólgu + 10%.  Hægt væri að fá bankana til að hjálpa fólki við þessa útreikninga. 

Í fimmta lagi, að hækka bætur almannatrygginga sem nemur verðbólgu ársins um áramót til að leiðrétta kjör þeirra sem þær þiggja. 

Í sjötta lagi, þarf að afnema skerðingu vegna fjármagnstekna gagnvart lífeyrisbótum eða að minnsta kosti leyfa fólki að draga vaxtagjöld frá áður en til skerðingarinnar kemur. 

Ég átta mig á því að svona aðgerðir kosta háar fjárhæðir, en það mun kosta ennþá meira ef hér verða fjöldagjaldþrot heimilanna. 

Einnig væri hægt að fara út í mikla niðurfærslu höfuðstóla húsnæðis- og bílalána, en það bætir ekki upp útgjöld þessa árs.  Niðurfærsluna mætti framkvæma þannig, að hluti lánsins væri tekinn til hliðar, þ.e. geymdur, og lántakandi þyrfti eingöngu að hafa áhyggjur af því sem eftir stæði.  Ef svo kæmi í ljós að ytri aðstæður breyttust svo mikið til hins betra, þá þyrfti lántakandinn að greiða af hlutfallslega stærri hluta. Þessi leið gæti verið innlegg fjármálafyrirtækjanna í að rétta efnahag landsins við.  Það kemur hvort eð er nokkuð út á eitt hvort bankarnir hirða húsnæðið af fólki og selji það öðrum á lægra verði eða að þeir lækki höfuðstól lána núverandi eigenda.

Hvaða spennu var létt?

Hún er alveg með ólíkindum niðurstaða ríkisstjórnarinnar og þarfnast skýringar við.  Ég trúi varla því sem ég les, að áfram eigi að láta hlutina leika á reiðanum eins og ekkert sé.  Gengi krónunnar féll um 16% á einni viku (eða hvað það nú var), skuldatryggingarálag bankanna er komið upp í allt að 5.500 stig, það er gjaldeyrisþurrð í landinu og niðurstaðan er núll og nix.  Ég spyr bara hvort rétt sé haft eftir forsætisráðherra.  Er fyrsti apríl?

Fréttastofa sjónvarpsins hefur hins vegar heimildir fyrir því að búið sé að virkja lánalínur til að styrkja gjaldeyrisvarasjóðinn, bankarnir hafi samþykkt að selja eignir í útlöndum og lífeyrissjóðirnir ætli að koma með eignir heim.

Ég hefði gjarnan vilja sá tillögur sem væru eitthvað í þessa átt:

1. Falla frá þjóðnýtingu Glitnis.
2. Veita Glitni lánið sem bankinn bað um gegn þeim veðum sem bankinn bauð fram
3. Krefjast þess að eigendur Glitnis leggi fram jafnháa fjárhæð eða fái nýtt hlutfé inn í bankann. Gefa þeim takmarkaðan tíma til verksins. Takist það ekki verði Glitni gert að selja frá sér hluta starfseminnar
4. Efla gjaldeyrisvarasjóðinn um 8-1000 milljarða hvort heldur með beinu innstreymi eða lánalínum framlagið komi m.a. frá bönkunum, lífeyrissjóðum og ríkissjóði.
5. Krefjast þess að bankarnir efli lausafjárstöðu sína og vindi ofan af eigna- og skuldatengslum sínum. Lokað verði fyrir krossábyrgðir, þar sem einn bankinn tekur ábyrgðir í hlutabréfum annars, sem tekur ábyrgðir í hlutabréfum hins.
6. Skipt verði um alla bankastjóra í Seðlabankanum. Ráðinn verði einn yfirbankastjóri. Skilyrðið er að hann hafi mikla reynslu af bankamálum og þekki til hlítar verklag sem tíðkast hjá seðlabönkum. (Mér detta í hug menn eins og Jón Sigurðsson fyrrum ráðherra Alþýðuflokksins, Jón Sigurðsson fyrrum formaður Framsóknarflokksins og Tryggvi Pálsson fyrrum bankastjóri Verzlunarbankans og núverandi starfsmaður Seðlabankans.)
7. Herta verði reglur um áhættuútreikninga bankanna sem meðal annars gera lán til hluthafa annarra banka áhættusamari en í núgildandi reglum.
8. Bönkunum verði gert að tryggja sér varalánalínur, þannig að missir 2 - 3 meginlánveitenda geti ekki sett þá í greiðsluþrot.
9. Lausafjárálagsprófanir verði framkvæmdar reglulega samhliða öðrum álagsprófunum.
10. Síðan þarf gríðarstóran pakka til að aðstoða almenning sem lent hefur í hremmingum með lán sín. Bönkunum verði gert að leggja 200 milljarða á 5 árum í slíkan pakka. Lántakendum verði gert kleift að sækja um niðurfærslu höfuðstóls lána sinna í þennan sjóð.
11.  Allt regluverk fjármálakerfisins verði endurskoðað með íslenska hagkerfið í huga. 

Ekki það að ég hafi neitt sérstakt vit á þessu, en eina leiðin til að auka trúverðugleika Íslands er að koma með aðgerðir sem styrkja gjaldmiðil þjóðarinnar, lækkar skuldatryggingarálag bankanna og ríkissjóðs og hækkar lánshæfismat bankanna og þjóðarinnar.  Það er eins og menn átti sig ekki á því að lausnin "að gera ekki neitt" mun að öllum líkindum verða til þess að íslensku bankarnir gætu lent í fjöldaúttektum af erlendum innlánsreikningum, skuldatryggingarálag mun hækka og gjaldeyrisskorturinn aukast.

Geir segir að dregið hafi úr spennunni.  Mikið væri gott, ef hann gæti skýrt það út fyrir okkur landsmönnum og umheiminum hvernig hefur dregið úr spennunni.  Markaðir eru búnir að vera lokaðir, þannig að ekki sést það á þeim.  Hvernig geta samræður í timburhúsi við Tjarnargötu dregið úr spennu á markaði?

Nú býð ég spenntur eftir skýringunni og ég býð dauðhræddur eftir viðbrögðum markaðarins.  Ég þarf að greiða 1.000 EUR í vikunni og fannst nógu slæmt að greiða rúmlega 150.000 kr. fyrir þær, en núna bendir flest til að ég þurfi að greiða 200.000 kr.

Frétt sem bloggað var við:  Ekki þörf á aðgerðapakka

Ábyrgð Seðlabanka Íslands

Egill Helgason er með færslu hjá sér undir fyrirsögninni Wade búinn að vinna rökræðuna.  Ég ætlaði að setja athugasemd inn á þá færslu, en hún hefði drukknað í umræðu um allt annað.  Því ákvað ég að setja hana hér enda fjallar Peston að hluta um sömu atriði:

Ég ætla ekki að taka hanaslaginn um ábyrgð bankanna sem er mikil heldur benda á atriði í grein Wade sem mönnum virðist yfirsjást og einnig er bent á í bloggi Robert Peston, viðskiptaritstjóra BBC.

Wade segir:

The central bank tied its own hands so as to leave only the interest rate as its control instrument. It gave up reserve requirements on grounds that the banks did not want them; and it also failed to exercise moral suasion. Its efforts to restrain inflation by raising short-term rates (to 15 per cent by 2008) had the effect of sucking in more “carry trade” capital, undermining the intended curbing of demand and leading the krona to appreciate despite the huge external deficit.

Og Peston segir (í þýðingu vb.is ekki mbl.is):

Rót gríðarlegs vaxtar fjármálakerfisins á Íslandi eru vaxtamunarviðskipti, en á síðustu árum hefur reynst vinsælt að fá lánað í lágvaxtamyntum á borð við jen og ávaxta síðan í krónum. Um árabil reyndist þetta áhættulítil leið til gróða, en um leið og lánsfjárþurrðin skall á alþjóðlegum fjármálamörkuðum kárnaði gamanið.

Báðir þessir aðilar benda á stýrivaxtastefnu Seðlabankans sem veigamikinn þátt í þeirri kreppu sem við erum að kljást við.  Mig langar að bæta við (nú hljóma ég eins og biluð plata) ákvarðanir Seðlabankans árið 2003 um lækkun bindiskyldu samhliða lækkun á áhættustuðlum vegna útreiknings á eiginfjárhlutfalli og ákvörðun Seðlabankans í mars 2007 um frekari lækkun áhættustuðla.  Þessar þrjár aðgerðir juku útlánagetu bankakerfisins um ríflega 200%.  Bara lækkun áhættustuðlanna gerði það að verkum að bankar sem áður gátu lánað 100 milljarða krónur fyrir hverjar 8 milljarða kr. í eigið fé gátu núna lánað 282 milljarða kr.  Lækkun bindiskyldunnar bæti síðan háum fjárhæðum við þessa tölu. 

Ég get ekki betur séð en að Seðlabanki Íslands hafi lagt talsvert mikinn eldsmat í þennan bálköst sem núna logar og síðan aðstoðaði hann bankana verulega við að safna því sem þeir bættu á.  Það sem Seðlabankinn gerði voru nokkuð staðlaðar aðgerðir út um allan heim í nafni BASEL II, en það er ekki annað hægt en að gagnrýna tímasetningar aðgerða Seðlabanka Íslands (sem voru að hluta framkvæmdar með reglum frá FME) og að þeim hafi ekki fylgt aðhaldsaðgerðir.

Tökum fyrst 2003:  Bindiskylda er lækkuð um 50% úr 4% í 2%.  Nokkrum mánuðum síðar er útlánageta þeirra aukin með lækkun áhættustuðla.  Þetta eru tvær þensluhvetjandi aðgerðir án þess að þeim fylgi nokkur aðhaldsaðgerð.  Stýrivextir voru 5,3% og þeir héldust 5,3%.  Bankarnir juku útlán sín til útrásarverkefna í kjölfarið og ári seinna fóru þeir inn á húsnæðislánamarkaðinn.  Fyrst hafði það gerst að verðbólga byrjaði að aukast og stýrivextir að hækka.  Á haustmánuðum fer allt af stað, verðbólga hækkar, stýrivextir hækka og gengið sem hafði verið á bilinu 119 - 126 fór að styrkjast.  Með styrkingu gengisins, þá jókst útlánageta bankanna aftur, en nú í erlendri mynt og veðhæfi innlendra eigna jókst líka í þeim samanburði.  Það furðulega við þetta allt, var að Seðlabankinn hækkaði raunstýrivexti mikið á þessum tíma.  Eftir því sem raunstýrivextir hækkuðu styrktist krónan, sem jók enn og aftur útlánagetu bankanna í erlendri mynt.  Stýrivextir sem höfðu verið 5,3% í febrúar 2004 meðan verðbólga var 2,3% voru komnir í 10,75% í febrúar 2006 með 4,1% verðbólgu og gengisvísitölu upp á 107,4.  Þarna eru raunstýrivextir skyndilega orðnir 6,6%, en áður höfðu nafnstýrivextir verið 5,3%.  Á sama tíma flýtur ódýrt lánsfé út um allan heim.  Menn gátu tekið lán í jenum á 0,3% vöxtum og það blasti náttúrulega við að ávaxta það á 10,75% vöxtum á Íslandi.  Útlendingunum var alveg sama um íslenska verðbólgu.  Aukið erlent fjármagn flaut inn og það ásamt háum stýrivöxtum hélt gengi krónunnar háu og mikilli útlánagetu hjá bönkunum.

Þá kemur 2007.  Ríkisstjórnin hafði tilkynnt með góðum fyrirvara að matarskattar yrðu lækkaðir 1. mars 2007, en í skugga þeirrar aðgerðar í 7,4% verðbólgu og 14,25% stýrivöxtum, þá lækkar áhættustuðull veðtryggðrar útlána úr 0,5 í 0,35.  Það voru eldar um allt í hagkerfinu og Seðlabankinn ákvað að bæta nokkur þúsund tonnum af olíu á eldinn.  Þessi aðgerð sneri kólnun á húsnæðismarkaðnum við, þar sem útlánageta bankanna í þann málaflokk jókst skyndilega um 42%.  Aðgerðir ríkisstjórnarinnar lækkuðu verðbólguna niður í 5,9% í mars sem hefði átt að gefa Seðlabankanum færi á að lækka stýrivexti og byrja að vinda ofan af Jöklabréfunum.  Nei, hann hélt ekki bara stýrivöxtunum óbreyttum, hann hækkaði þá.  Það var að vísu reynt að láta svo líta út að stýrivextirnir hefðu lækkað með því að breyta aðferðafræðinni, en 13.30% stýrivextirnir í júní 2007 voru í raun hækkun um 0,25%.  Svo skall lausafjárkreppa á að fullu (þó svo að merki hennar hafi mátt sjá mun fyrr) og hvað gerði Seðlabankinn þá.  Bæta enn í vána með því að hækka stýrivexti.

Það er ofsalega margt furðulegt sem kemur í ljós þegar maður skoðar samspil stýrivaxtaákvarðana, verðbólgu og gengis.  Það er eitt sem æpir á mig:  Hækkun stýrivaxta virðist auka óróa!  Það er eins og verðbólgan elti stýrivextina!  Frá því að Seðlabankinn hækkaði stýrivexti úr 5,5% í 5,75% í júní 2004, þá hefur verðbólgan aldrei farið undir verðbólgumarkmið Seðlabankans.  Raunar hefur hún bara tvisvar verið undir 3% og 12 sinnum verið 3 - 4%.

Ef við bætum svo við þessa upptalningu að krónan var sett á flot með stýrivexti í hæstu hæðum og verðbólgu langt utan verðbólgumarkmiða Seðlabankans, þá er eiginlega með ólíkindum að allt hafi ekki farið fjandans til fyrir löngu.

Vissulega teygðu bankarnir sig langt í útlána- og útþenslustefnu sinni.  En þegar horft er til þess hve litlar afskriftir hafa verið bönkunum undanfarin ár, þá er ekkert sem bendir til þess að þeir hafi seilst of langt.  Fyrir 14 mánuðum var skuldatryggingarálag þeirra vel innan við 50 punktar.  Núna er það allt að 5.500.  Þetta er í mínum huga tilraun til að setja þessi fyrirtæki á hausinn og hefur ekkert, nákvæmlega ekkert með rekstrarlega stöðu þeirra að gera.  Á sama tíma og bankarnir sæta þessum ofurkjörum, þá fær einn viðskiptavina þeirra, Orkuveita Reykjavíkur, lán með 9,8 punkta álagi.  Kannski Glitnir ætti að fá OR til að taka lán fyrir sig!  Mér sýnist sem hræætur markaðarins séu búnir að færa sig alfarið frá olíunni yfir í skuldatryggingarálagið.

Frétt sem bloggað var við:  Ísland flautað úr leik

Rétt er að bæta hér við athugasemdum sem gerðar voru við færsluna á Moggablogginu.  Fyrst "Gunn":

"Þetta eru hagsmunaárekstrar af versta tagi þar sem fjárhagsöflin sem hafa dregið okkur niður í svaðið verja sína hagsmuni með kjafti og klóm.  Hlustið á hvað aðilar og einstaklingar hafa að segja í þessari umræðu. Greinið hvaða hagsmuni er verið að verja (pólitíska, efnahagslega) og hverju er verið að koma á framfæri? og hverjum er verið að veita högg og hvers vegna?  Almenningur er grunnhygginn og lætur létt plata sig. 

Það er augljóslega vegið að Davíð Oddssyni, en hvers vegna? Þetta er í raun aðför að SÍ sem skyldi kanski vera að verja hagsmuni þjóðarinnar á kostnað bankanna og fjárhagsaflanna? Hef aldrei haft sérstakt álit á Davíð sem stjórnmálamanni.  Hann hefur marga galla eins og við flestir og hefur gert sín mistök.  Þeir sem gagnrýna Davíð minnst eru Vinstri Grænir, held að Steingrímur Sigfússon sé búinn að fatta þetta. 

Það kom skýrsla frá Alþjóðabankanum - IMF í vor og nú aftur í  haust (engir íslenskir fjölmiðlar hafa fjallað um hana... !) og einnig margfræg grein professors Robert Wade við London School of Economics sem birtist í Financial Times sem bentu á það sem hefur gerst. Áróðursmaskínur fjármálastofnanna, takið eftir Richard Porter og Friðrik Már Baldursson vísuðu þessu á bug.  Nú er þessi umræddi Richard Porter einnig farinn að gagnrýna Íslenska Seðlabankann fyrir að hrinda þessu af stað. Hmm, traustvekjandi?

Takið nú eftir þessari umræðu um Davíð.  Þetta er auðvitað ekki Davíð þetta er Seðlabanki Íslands og Ríkisstjórnin.  Mitt álit er að SÍ þeir hafa vitað að "spilaborgin" myndi hrinja í talsverðan tíma og í raun vitað að þeir höfðu ekki fjárhagslega burði til að bjarga íslenska fjármálakerfinu.  Atburðir síðustu 3-4 vikna hafi flýtt þessu ferli.  
Leigupennar hagsmunnaaðila (bankanna og hluthafa þeirra) hafa hamrað á Seðlabankanum og hafa notað sér grunnhyggni almennings og stjórnmálamanna með að persónugera þetta.  Þeir urðu að gera þessar aðgerðir með Glitni sem er gjaldþrota, hvað sem hver segir.  Sjá viðtal við Jón Daníelsson professor í London School of Economics á RUV - Speglinum þann 3.10.2008  http://www.ruv.is/spegillinn/

Þetta snýst að lokum allt spurning um hver á að "borga brúsann" og hverjum á að bjarga. Um hvort eigi að fórna hagsmunum eiganda fjármálastofnanna eða framtíðarhagsmunum íslensku þjóðarinnar.
Seðlabanki og ríkisstjórn þurfa að hafa "pókerfés" þeir geta ekki svarað þessum ásökunum sem hrannast á þá. Davíð Oddson er ríkisstarfsmaður og hefur engin áhrif á umsóknaraðild að ESB sem gæti verið rétt spor.  Það sem er stóra spurningin núna er: kastar Seðlabanki Evrópu líflínu til okkar? Ef ekki hvað segir það okkur um afstöðu þeirra?  Það að ganga í EB tekur mörg ár og ekki víst að við fáum aðild að myntbandalaginu  þar sem við erum of skuldug og verðum með of mikinn halla á ríkisrekstriunum, en það er rétt skref að hefja aðildarviðræður.  Það er samt skynsamlegt að ekki veikja okkar samningstöðu.  Munum það að Ísland kemur til með að borga í sjóði bandalagsins mun meira en við fáum út úr þeim og okkar einasti ávinningur er að við fáum evru og tekur það mörg ár.

Vandamál okkar núna er að það þarf að taka geysistórar ákvarðanir á næstu 20 klukkustundum þegar bankar opna í Evrópu og það mun hafa afleiðingar á framtíð þjóðarinnar.  Það er ljóst að það þarf einnig að senda þetta blessaða fjármálafrumvarp til föðurhúsa, hallalaus fjárlög nú eru frumskilyrði."

Og frá mér:

"Við þennan lista furðulegra aðgerða Seðlabankans, þá má nefna að samkvæmt algildum hagfræðikenningum, þá er jafnvægi haldið á gjaldeyrismarkaði með því að skapa eftirspurn eftir þeim gjaldmiðli sem er að falla og framboð eftir þeim gjaldmiðli sem er að hækka.  Þannig var það hlutverk Seðlabankans að selja krónur í miklu mæli, þegar krónan var að styrkjast til að koma í veg fyrir of mikla styrkingu hennar og kaupa krónur í kjölfar veikingu hennar.  Fyrri aðgerðin hefði styrkt gjaldeyrisvarasjóð þjóðarinnar án lántöku eða með takmarkaðri lántöku, en hin hefði verið eðlilegt leið til að nota gjaldeyrisvarasjóðinn til að skapa stöðugleika.  Þar sem fyrra tækifærið var ekki notað, þá hafði Seðlabankinn ekki burði til að sporna við falli krónunnar í vor.  Það sendi nokkuð skýr skilaboð út á markaðinn um vanmátt Seðlabankans og gróf undan trúverðugleika hans.  Ég hef oft spurt mig að því, af hverju Seðlabankinn reyndi ekki að hafa áhrif á gjaldeyrismarkaðinn með þessu móti.  Menn hafa skýrt það með því, að Seðlabankinn hefi ekki viljað vera með inngrip í gjaldeyrismarkaðinn, en málið er, að það er mikilvægt hlutverk seðlabanka að vera með slíkt inngrip."

Gengistryggð lán eða verðtryggð lán, það er spurningin

Ástandið á gjaldeyrismarkaði er skuggalegt.  Nokkuð sem varla hefur farið framhjá nokkrum manni hér á landi.  Gengisvísitala krónunnar hefur á 14 mánuðum farið frá því að vera 110,7 24.júlí 2007 í 120,5 um áramót í það að vera 156,3 28. mars og núna er hún 206,0.  Breytingin frá því 24/7/07 er 86%, sem þýðir 53,7% lækkun íslensku krónunnar.  Gengisvísitala lýsir vegnu meðaltali ákveðinna mynta og því geta einstakar myntir hafa breyst meira en aðrar.  Tvær myntir skera sig úr, þ.e. svissneski frankinn með um 100% hækkun og japanska jenið með um 114% hækkun.

Sem afleiðing af þessu blæðir mörgum sem eru með lán í erlendri myntkörfu.  En málið með myntkörfulán er að höfuðstóll þeirra sveiflast upp og niður með genginu.  Af þeirri ástæðu eru miklar líkur á að höfuðstóll lánanna eigi eftir að lækka talsvert á næstu mánuðum.  (Ég læt mig dreyma um að ástandið skáni nú eitthvað.)

En hvernig standa þessi lán samanborið við verðtryggð lán?  Málið er að til lengri tíma, þá standa þau sig bara vel.  Ég er með alls konar lán sem húsnæðislán, þ.e. nokkur verðtryggð lán frá Íbúðarlánasjóði og nokkur myntkröfu lán.  Eitt erlendu lánanna er 100% í svissneskum frönkum, annað er blönduð karfa jen, frankar, dollarar og evrur og þriðja lánið er jen og frankar.  Þegar ég ber saman stöðu þessara lána og breytingu á höfuðstól þeirra, þá kemur ýmislegt í ljós. 

Verðtryggðu lánin eru til 40 ára og er ég búinn að greiða af þeim í tæp 9 ár.  Meðalgreiðsla af þeim er um kr. 7.500 á hverja milljón á mánuði.  Þrátt fyrir að hafa borgað af þeim allan þennan tíma hefur höfuðstóll þeirra hækkað um 48,8%.  Inn í þetta eiga svo eftir að koma verðbætur vegna verðbólgu frá 15. ágúst.

Svissnesku frankarnir eru til 30 ára og er ég búinn að borga af þeim í rúm 4 ár, en auk þess var fyrsta árið bara vaxtagjalddagar.  Meðalgreiðsla af þeim hefur verið um 6.000 kr. á mánuði á hverja milljón.  Þrátt fyrir 100% hækkun frankans á 14 mánuðum, þá hefur höfuðstóll þessa láns aðeins hækkað um 51,8% og þar af um 16% á rétt um viku.

Blandaða karfan með jenum, dollurum, frönkum og evrum, er 10 ára lán.  Meðalgreiðsla af því láni hefur verið innan við 13.000 kr. á hverja milljón á mánuði og hefur höfuðstóll lánsins lækkað um 7,9% á þeim 5 árum sem ég hef greitt af því.  Verðtryggt lán með sömu lengd hefur lækkað um 12% á sama tíma, en þar eiga nýjustu verðbætur eftir að koma ofan á.

Miðað við þessar tölur, þá standa gjaldeyrislánin sig síst verr en verðtryggðu lánin, þrátt fyrir hrun krónunnar!  Vissulega koma lán sem tekin hafa verið á síðustu tveimur árum illa út varðandi hækkun höfuðstóls, en þar sem ég ætla að greiða af þeim næstu 20 - 30 árin, þá finnst mér það ekki vera marktækt.   Stærsti munurinn á þessum tveimur tegundum lána, eins og ég benti á áðan, er að höfuðstóll gjaldeyrislánanna á eftir að lækka um leið og krónan styrkist (sem getur ekki annað en gerst) og síðan með hverri afborgun, meðan höfuðstóll verðtryggðu lánanna heldur áfram að hækka í hvert sinn sem verðbætur eru meiri en nemur afborgun af verðbættum höfuðstóli.  Ef krónan styrkist ekkert að ráði næstu mánuði, þá verður greiðslubyrðin af erlendu lánunum frekar þung, en greiðslubyrði verðtryggðu lánanna mun einnig aukast.  Við síðustu mælingu á verðbólgu var hún 14%.  Síðustu 30 daga hefur krónan veikst um rúm 22% og eiga áhrifin af því eftir að koma inn í verðbólgumælingar.  Við getum því reiknað með að verðbólgan fari upp í 20 - 25% áður en hún fer að lækka.  Styrkist gengið hratt á næstu mánuðum, þá gæti það vissulega gerst að í stuttan tíma verði verðhjöðnun, en hún verður aldrei nóg til að vega upp þær miklu verðbætur sem hafa og munu bætast á verðtryggð lán í tengslum við þær efnahagshremmingar sem núna eru í gangi.

Milljón dollara spurningin er: Hver verður þróun gengis annars vegar og vísitölu neysluverðs hins vegar næstu mánuði og ár?  Ef eitthvað er að marka fortíðina, þá megum við búast við að verðbólga verði 4-5% á ári að meðaltali og að krónan (eftir að hún hefur náð nýju jafnvægi) veikist um 1 - 2% á ári. Miðað við slíkar forsendur, þá verður uppsöfnuð 10 ára verðbólga á milli 48 og 63% meðan uppsöfnuð 10 ára veiking krónunnar milli 11 og 22%.  Við skulum hafa í huga, að það mun taka krónuna skemmri tíma að finna jafnvægið sitt, en það tekur verðbólguna.  Ástæðan er einföld:  20 - 25% verðbólga mun hafa mikil ruðningsáhrif í þjóðfélaginu svo sem mikilli hækkun launa, sem skilar sér út í verðlagið og veldur meiri verðbólgu.  Þó svo að Seðlabankinn miði alltaf við að ná verðbólgumarkmiðum sínum á 2 árum, þá er það óraunhæft við núverandi aðstæður af framangreindum ástæðum.  Nær er að búast við því að verðbólgumarkmið náist á 3 - 4 árum með stöku víxlspori upp og niður á tímabilinu.

Verði þróun gengis og verðbólgu í dúr við það sem ég er að spá, þá liggur í augum uppi að gjaldeyrislánin verða hagstæðari til lengri tíma litið.  (Það veltur þó á vöxtunum.)  Þau taka í núna, en það er betra að láta þau bíta mann fast og vita af því, en að vera með verðbætt lán sem éta mann án þess að maður verði þess var.  Loks má ekki útiloka að við verðum komin með einhvern allt annan gjaldmiðil innan nokkurra ára og þá getum við bara skipt öllum lánum yfir í óverðtryggð, lágvaxta lán sem ofgera ekki greiðslugetu okkar með jöfnu millibili.  (Það er allt í lagi að láta sig dreyma.)

"Seðlabankinn er hvergi"

Nú er útlendingur búinn að segja það sem allir á Íslandi hafa hugsað frá því í vor:

Bloomberg hefur einnig eftir sérfræðingum í Lundúnum, að þeim þyki íslenski seðlabankinn vera aðgerðarlítill á sama tíma og seðlabankar í Bandaríkjunum og Evrópu dæla fé inn í fjármálakerfið til að aðstoða banka.

„Allir eru í raun að bíða eftir því að Seðlabankinn geri eitthvað," segir Beat Siegenthaler, sérfræðingur hjá TD Securities í Lundúnum. „Þetta er eini seðlabankinn í heiminum, sem ekki hefur gripið til aðgerða með einhverjum hætti til að styðja við fjármálakerfi sitt. Tilfinningin er sú núna, að hann sé hvergi, sé ekki nálægur."

Siegenthaler segir að gengislækkun krónunnar muni væntanlega leiða til þess að verðbólga verði 20% en verðbólgumarkmið seðlabankans sé 2,5%.  

„Margir miðlarar segjast aldrei hafa séð gjaldmiðil tapa jafn miklu á jafn stuttum tíma og án þess að seðlabankinn segi neitt eða reyni að grípa inn í með stuðningsaðgerðum," segir hann.

Ekki að ég sé vanur að fagna ummælum erlendra aðila, þar sem þeir fara ansi oft með fleipur.  Og ekki veit ég heldur hvort þetta sé málsmetandi maður með þekkingu á íslenska fjármálakerfinu.  En hvort Beat Siegenthaler er somebody eða nobody þá rataðist honum/henni rétt á munn í þessu tilfelli.  Þegar kemur að því að bregðast við falli krónunnar, þá hefur Seðlabankinn lítið gert og það sem hann hefur gert hefur frekar aukið á vandann en slegið á hann.

Ég sagði um daginn "Vakna þú mín Þyrnirós" og nú segi ég "VAKNAÐU, VAKNAÐU, ÞYRNIRÓS".

Fréttin sem bloggað var við:  Boðar aðgerðir til að auka lausafé

Hvað er langt í landsfund Sjálfstæðismanna?

Hvernig vildi það til að Geir var hleypt í stól formanns Sjálfstæðisflokksins?  Ég hlustaði á ræðuna hans í kvöld vegna þess að ég hélt að hann hefði eitthvað fram að færa.  Maðurinn er forsætisráðherra þjóðarinnar á mestu krepputímum á lýðveldistíma.  Hvað segir hann?  Listamenn eru að gera það gott!!  Ríkisstjórnin hefur góð tök á málunum!!  Er ekki alveg í lagi?

Ég vona þjóðarinnar vegna, að stutt sé í næsta landsfund Sjálfstæðisflokksins og Þorgerður Katrín bjóði sig fram á móti honum þar.  Ég veit það frá gamalli tíð að hún hefur bein í nefinu og kemur hlutunum í verk.  Hún er búin að laga skemmdirnar sem Björn vann á menntakerfinu og nú er komið það því að hún lagi það sem Geir og Davíð hafa eyðilagt í hagkerfinu.

Annars get ég ekki annað en furðað mig á ummælum Björgvins, viðskiptaráðherra, þegar hann sagði að verið væri að taka saman lista yfir það sem hægt væri að gera.  Fjármálakreppan er búin að vera í gangi í 14 mánuði og þar af verið mjög alvarleg í tæpa 7 og það er núna fyrst verið að taka saman LISTA yfir það sem hugsanlega er hægt að gera.  Hvers konar stjórnun er þetta?

Ég vinn við að aðstoða fyrirtæki við að framkvæma áhættumat og áhrifagreiningu vegna stjórnunar á upplýsingaöryggi.  Upplýsingaöryggi er ríkur þáttur í rekstraröryggi og jafnvel fjárhagslegu, þó ég skipti mér almennt ekki að því síðarnefnda nema hvað varðar aðgang að upplýsingum og staðgengla fyrir verk.  En í mínu starfi vinn ég við að spyrja "Hvað ef?" spurninga.  Mér finnst einhvern veginn sem það hafi gleymst síðustu mánuði að spyrja hvað er það versta sem gæti gerst.  Þó maður spyrji slíkra spurninga, þá er maður ekki þar með að reikna með að það versta gerist, en geti maður gert sér það versta í hugarlund, þá getur maður búið sig undir það. 

Auðvitað reikna ég með Seðlabankinn hafi verið á fullu í því frá því að krónan var sett á flot að velta fyrir sér hinum og þessum áhrifum ákvarðana sinna.  Það virðist bara vera sem þeir hafi ekki verið nógu svartsýnir.  Það sama á við um það þegar ákvörðunin var tekin um síðustu helgi að þjóðnýta Glitni og rýra eigur hluthafa um 180 milljarða.  Menn veltu því greinilega ekki fyrir sér hvað þessir 180 milljarðar voru notaðir í fyrir utan að vera hlutafé í Glitni.  Menn skoðuðu greinilega ekki ruðningsáhrifin af því að tryggingarnar/veðin, sem fólust í hlutabréfunum, hyrfu.  180 milljarða hlutafé í Glitni er notað sem tryggingar í alls konar viðskiptum við hina bankana, þannig að það voru ekki bara hluthafarnir sem töpuðu peningunum sínum heldur töpuðu lánadrottnar þeirra tryggingunum sínum.  Þó Kaupþing eigi 500 milljarða í eigin fé, þá má bankinn ekkert við því að tapa tryggingum upp á 90 - 130 milljarða bara si svona eða hver svo sem upphæðin var.  Sama á við um Landsbankann.  Menn voru svo æstir í að eignast banka, að þeir föttuðu ekki hvað þeir gerðu, af því að þeir spurðu sig ekki hvað væri það versta sem gæti gerst.  Eða kannski spurðu þeir sig að því og vissu að með þessu myndu þeir eignast alla bankana á silfurfati?

Ég vil síðan bæta við, að um allan heim eru menn á mínu sviði að fást við þrennt um þessar mundir:  Áhættustjórnun, stjórnun rekstrarsamfellu/neyðarstjórnun og finna leiðir til að hlíta ákvæðum laga og reglna og uppfylla kröfur fjármálaeftirlita og Seðlabanka.  Og fyrir fjármálaheiminn er ekkert mikilvægara núna en að spyrja sig að því hvað getur farið úrskeiðis næst og hvernig geta menn komið í veg fyrir það eða linað áfallið.  Slíkt er ekki gert nema með samstilltu átaki allra ráðandi aðila innan fjármálastofnana og með því að setja áhættustjórnun í forgang.  Um þessar mundir hagnast menn eingöngu á því að koma í veg fyrir tapið, áfallið.  Menn gera það ekki með endurhverfum viðskiptum, vegna þess að menn vita ekki hvort hinn aðilinn verður til staðar á morgun.  Með gera það ekki með afleiðuviðskiptum eða skortsölu eða flóknum stærðfræðilíkönum eða hvað það nú er.  Menn gera það eingöngu með því að líta eins einfalt á hlutina og hægt er:  Hvað gerist ef tiltekin eign, þjónusta, starfsemi, starfsþáttur, samningur o.s.frv. er ekki til staðar? Hvernig getur stofnunin dregið úr líkunum á því að það gerist? Hvernig getur stofnunin brugðist við ef það gerist?  Hefur stofnunin getu til að standa af sér slíkt áfall?

Frétt sem bloggað var við:  Glitnisaðgerð ekki endapunktur

Skilar sér í vel yfir 20% verðbólgu og 25% stýrivöxtum á næstu mánuðum

Það er greinilega búið að festa akkeri á blessaða flotkrónuna svo hún hætti að sveiflast.  Vandinn er að það er allt of stutt í keðjunni og hún of þung að auki, þannig að krónu greyið er að sökkva til botns.  Vandamálið er að við vitum ekki ennþá hve djúpt er þar sem akkerinu var kastað út.

Það er náttúrulega út í hött að krónan sé orðin lægri en japanska jenið eða að svissneskur franki og kanadískur dalur séu komnir yfir 100 kall.  Bilun!

En við eigum eftir að bíta úr nálinni með þetta.  18% gengisfall í mars hafði í för með sér 3,4% hækkun vísitölu neysluverðs milli mars og apríl.  Hækkun gengisvísitölu nemur um 30% síðustu 30 daga og ef við segjum að verðbólgan hagi sér hlutfallslega svipað núna og í vor, þá má búast við að hækkun vísitölu neysluverðs verði 5,7% milli mælinga í september og október.  Það gerir 68% verðbólgu á ársgrunni (þ.e. 5,6% verðbólgan margfölduð með 12) og 12 mánaðaverðbólga yrði 19,9%.  Ef síðan er gert ráð fyrir að hækkun vísitölu helmingist milli mánaða næstu tvo mánuði, þ.e. verði 2,8% í nóvember og 1,4% í desember, þá mun verðbólgan ná nýjum toppi í tæpum 24,5% í janúar 2009.

Inn í þessa útreikninga vantar alveg áhrif sem verða af mikilli hækkun stýrivaxta, en fall krónunnar og hækkun verðbólgu kallar óhjákvæmilega á allt af 10% hækkun þeirra, þ.e. úr 15,5% í 25,5% ætli Seðlabankinn að halda jákvæðum stýrivöxtum.

Ég verð að viðurkenna, að þegar ég spáði 18-20% verðbólgu í færslu hér í vor (sjá Verður 12 mánaðaverðbólga 18 - 20% í haust), þá átti ég ekki von á því að þar væri ég of varkár. En svo virðist sem orð mín:

þá má jafnvel gera ráð fyrir allt að 20% verðbólgu í vetrarbyrjun

muni því miður standast.  (Svo það sé skjalfest, þá er fyrsti vetrardagur 25. október, þegar Gormánuður gengur í garð.)

Fréttin sem bloggað er við:  Krónan á enn eftir að veikjast

Var sleggju beitt þar sem hamar hefði dugað?

Jæja, ég hef verið að kalla eftir viðbrögðum frá ríkisstjórn og Seðlabanka vegna fjármálakreppunnar sem gengið hefur yfir undanfarna ríflega 13 mánuði.  Nú sannast hið fornkveðna, að menn eigi að gæta hvers þeir óska.

Ég get ekki gert að því að velta því fyrir mér hvort viðbrögð ríkisstjórnar og Seðlabanka vegna beiðni Glitnis um aðstoð/þrautarvaralán hafi ekki verið full ofsafengin.  A.m.k. eru þessir aðilar búnir að útiloka að Kaupþing, Landsbanki eða nokkuð annað fjármálafyrirtæki láti sér detta í hug að leita til þeirra um aðstoð.  Viðbrögð Þorsteins Más Baldvinssonar sögðu allt sem segja þarf.  Hann telur að ríkisstjórn og Seðlabanki hafi sett fram ofurkosti sem séu í engu samræmi við stöðu mála.  Mér sýnist að þarna hafi sleggju verið beitt þegar hamar hefði dugað.

Annars tók ég líka eftir því að bæði Lárus Welding og Þorsteinn Már neituðu staðfastlega að gjaldþroti hafi blasað við Glitni meðan Davíð, Geir og Björgvin ásamt þingmönnum stjórnarandstöðu hömruðu á því að Glitnir hefði verið gjaldþrota.  Mér finnst nú vera himinn og haf á milli ummæla þessara tveggja fylkinga og það kalli nú á einhverjar skýringar.

Það verður síðan forvitnilegt að sjá hversu víðtækar aukaverkanir lyfsins verða.  Með aðgerðinni hafa verið þurrkaðir út rúmlega 50 milljarðar af eigin fé Stoða.  Aðrir stórir hluthafar munu líka fá mikinn skell og má þar nefna Þáttur International, Saxbygg, Lífeyrissjóði Bankastræti 7 og Salt Investment.  Ég get ekki séð að þessir aðilar gangi sáttir frá borði.  Lyfið mun örugglega verka á sjúkdóminn sem Glitnir er að kljást við, en hefur þegar valdið mun alvarlegri sjúkdómi annars staðar í þjóðfélaginu.

Seðlabanki og ríkisstjórn eru vissulega búin að sýna fjárhagslegan styrk sinn.  Upphæðin sem sett er í þessa björgunaraðgerð er 20% hærri en pakkinn stóri í Bandaríkjunum, ef tekið er mið að höfðatölunni góðu.  (Nei, 19,5%.  Nei, 19%. 18%.  Úps, ég gleymdi mér.  Ég var að fylgjast með gengisskráningunni.)  En, ef banki leitar til Seðlabankans um þrautavaralán, eins og Glitnir gerði, á hann þá ekki að geta fengið slíkt lán?  Er það ekki það sem felst í þrautavaraláni, að það er veitt í neyð?  Af hverju fékk Glitnir ekki slíkt lán, þegar hann leitaði til Seðlabankans?  Þessum spurningum þarf að svara á viðhlítandi hátt.  Hvað átti Þorsteinn Már við þegar hann segir að ekkert annað hafi verið í boði?  Hvers vegna segir Lárus að enginn aðkallandi vandi hafi verið, þó lausafjárskortur hafi verið fyrirsjáanlegur, en pólitíkusarnir og Davíð tala um gjaldþrot?  Það þarf svör við þessu líka.  Var versta úrræði beitt, þegar mildari aðgerðir hefðu dugað?

Án þess að hafa nokkuð fyrir mér, þá held ég að hluthafar Glitnis muni setja sig í samband við Nordea eða aðra stóra banka á Norðurlöndum og bjóða bankann til sölu.  Vandamálið er að ríkið hefur sett á hann ákveðinn verðmiða, sem mér telst vera 113 milljarðar, og engum dettur í hug að bjóða hærra en það.

Frétt sem bloggað er við:  Geta treyst styrk Glitnis áfram

Fólk þarf leið út úr fjárhagsvandanum

Pétur Blöndal lætur hafa eftirfarandi eftir sér á visir.is:

Alveg eins og ríkið sker upp krabbameinssjúklinga sem hafa reykt tóbak alla ævi, mætti athuga með hvort félagsleg úrræði þurfi til að hjálpa þeim sem hafa af eigin vangá farið illa út úr því að taka áhættu og lent í hruni gengis og hlutabréfa, segir Pétur Blöndal, formaður efnahags- og skattanefndar Alþingis.

„Þetta fólk lendir í miklum vanda og ég held að það mætti til dæmis veita þeim áfallahjálp, sem lenda í gjaldþroti. Það getur verið mjög alvarlegt og jafnvel leitt til sjálfsmorðs," segir hann. Að auki komi til greina að veita almenna fræðslu í fjármálum. Um hvernig samið skuli við kröfuhafa og unnið úr slæmri stöðu eða gjaldþroti.

„Við borgum auðvitað ekki skuldirnar upp fyrir fólk, þá værum við að hvetja til ábyrgðarleysis, en við getum reynt að milda afleiðingar áhættuhegðunar," segir Pétur.

Mig langar að það færist til bókar hjá Pétri, að ég er einn af þeim sem samkvæmt hans skilgreiningu hef lent í þessu ástandi af "vangá".  Ég fékk úthlutað lóð árið 2005 og er að byggja einbýlishús.  En bara svo Pétur viti og hætti að bulla um verklag almennra borgara, þá gerði ég ráð fyrir að jafnvægisgengi krónunnar væri í kringum 127 (þ.e. gengisvísitala), sem var á bilinu 15 - 20% yfir þeirri vísitölu sem var þá (105 - 112).  Ég gerði líka ráð fyrir ákveðinni þróun húsnæðisverðs og byggingarkostnaðar.  Raunar reiknaði ég með því, eftir mikla yfirlegu og útreikninga, að þessi aðgerð (miðað við fasteignverð 2005 og gengisvísitölu 127) myndi skila mér góðum hagnaði, þ.e. að byggja einbýlishúsið og selja núverandi húsnæði.  Það var engin "vangá" í mínum ákvörðunum.  Þetta var útpæld og yfirveguð ákvörðun (enda ég með ákvörðunarfræði sem sérsvið innan þeirra tveggja gráða í aðgerðarannsóknum frá Stanford háskóla sem ég get flaggað).  Ég held að ég sé ekkert einn um að hafa lagst í svona útreikninga og treyst á að efnahagsstjórn þessa lands væri byggð á þokkalega traustum grunni en ekki kviksandi sem gleypti allt.

Ég er með eitt ráð til Pétur fyrst hann vill fara út í félagslegar aðgerðir.  Hvernig væri að senda bankastjórn Seðlabankans á eftirlaun og ráða menn sem þora að grípa til aðgerða, hætta að tala hagkerfið niður og geta aukið trúverðugleika Seðlabankans?  Stærsta vandamál þjóðarinnar í dag er ekki áhættusækni einhverra útrásaraðila.  Stærsta vandamálið er að Seðlabankinn hefur brugðist bæði í að halda verðlagi stöðugu og gengi krónunnar í jafnvægi.  Það vill svo til að þetta eru tvö megin hlutverk bankans.  Þar á bæ eru menn í grimmri afneitun og viðurkenna ekki að úrræðaleysi bankans er stærsti hluti vandans.  Þeir eru eins og ofdrykkjumenn sem viðurkenna ekki að þeir ráði ekki við drykkjuna sína. (Það getur verið að Seðlabankanum hafi ekki verið sköpuð skilyrði til að takast á við vandann, en nánar um það síðar.)

Sama á við ríkisstjórn Íslands. Geir hélt fund í gær með seðlabankastjórum, en þrátt fyrir krísuástand, þá var þetta ekki krísufundur.  Hvernig væri þá að boða krísufund og fjalla um krísuástandið og hvernig Seðlabanki og ríkisstjórn ætla að bregðast við?  Þessi tveir aðilar fljóta sem stendur sofandi að feigðarósi og taka okkar öll hin með sér.

Nú svo ég snúi mér aftur að Pétri.  Hann vill ekki að ríkisstjórnin borgi skuldir fólks, en finnst honum allt í lagi, að fólk þurfi að taka á sig hækkun húsnæðislánaskulda sem nemur 4 - 6 földum árslaunum sínum vegna þess að gengið hrynur og verðbólga hækkar.  Jú, ríkið verður að koma að því að greiða niður slíkar skuldir.  Það getur gert það með breytingu á vaxtabótakerfinu, þar sem vaxtabætur verða þre- til fjórfaldaðar næstu 10 árin eða svo.  Það getur gert það með því að stofna einhvers konar afskriftarsjóð lána, þar sem bankar geta sótt pening til að afskrifa/lækka höfuðstóla húsnæðislána og bílalána.  Svo gæti ríkið í samvinnu við sveitarfélögin afnumið fasteignagjöld af íbúðarhúsnæði eða a.m.k. lækkað verulega.  Loks getur ríkisstjórn og Seðlabanki lagt út í viðmiklar aðgerðir til að styrkja íslensku krónuna. 

Þetta eru allt aðgerðir sem hægt er að fara út í til að létta á fólki vegna klúðurs þeirra sem áttu að standa vörð um hagsmuni almennings gagnvart verðlagi og gengisþróun.  Hvar í siðmenntuðu landi er það látið viðgangast að gjaldmiðill landsins rýrni um hátt í 40% á 14 mánuðum (40% rýrnun samsvarar 67% hækkun gengisvísitölu)?  Ég hef skoðað gengisskráningu Glitnis, sem skráir gengi fjölmargra gjaldmiðla, og hef ekki fundið neinn! Til að bæta gráu ofan á svart, þá hefur Seðlabanka Íslands ekki tekist að halda verðbólgu innan verðbólgumarkmiða sinna nema í örfáa mánuði síðan verðbólgumarkmiðið var tekið upp í mars 2001.  (Það er svo sem skoðun mín, að Seðlabankinn hafi ákveðið að miða við ranga vísitölu, þ.e. átt að nota vísitölu án húsnæðis en ekki með, og þar sem gert mælingar sínar ósamanburðarhæfar á alþjóðavettvangi.)  Það er því alveg kristalklárt í mínum huga að Seðlabankinn er vita gagnslaus, þegar kemur að stjórnun efnahags- og peningamála, vegna þess að hann skortir styrk.  Ég þykist vita að bankinn stendur sig vel á fjölmörgum sviðum, en að þessu leiti kann hann ekki til verka eða skortir stuðning frá ríkisstjórninni og fjárhagslegan styrk.  Þegar svoleiðis stendur á, þá eiga menn að viðurkenna takmarkanir sínar.  Stundum er gott að segja sig frá verkefninu og fá aðra til að leysa það.  Það sama gildir um efnahagsstjórn ríkisstjórna undanfarinna ára.  Það er alveg ljóst að þar voru menn of oft að hugsa um atkvæðin en ekki efnahag landsins.

Athugasemd febrúar 2018:  Þetta var fyrsta færslan mín, þar sem setti fram hugmyndir um lausn á skuldavanda heimilanna og eins og sjá má var hún sett fram áður en bankarnir hrundu.  Enda tel ég skuldavanda heimilanna ekkert hafa með hrun bankakerfisins að gera, heldur var hann afleiðing af falli krónunnar og verðbólgunni sem því fylgdi.

Ó, vakna þú mín Þyrnirós

Samkvæmt upplýsingum á heimasíðu Seðlabanka Íslands eru hlutverk hans sem hér segir:

Seðlabankinn fer með stjórn peningamála á Íslandi og hefur með höndum margþætta starfsemi í þeim tilgangi. Meginmarkmiðið með stjórn peningamála er stöðugleiki í verðlagsmálum. Seðlabankanum ber þó einnig að stuðla að framgangi meginmarkmiða efnahagsstefnu ríkisstjórnarinnar að svo miklu leyti sem hann telur það ekki ganga gegn meginmarkmiði hans um verðstöðugleika. Seðlabankinn á ennfremur að sinna viðfangsefnum sem samrýmast hlutverki hans sem seðlabanka, svo sem að varðveita gjaldeyrisvarasjóð og stuðla að virku og öruggu fjármálakerfi, þ.m.t. greiðslukerfi í landinu og við útlönd. Fleiri verkefni mætti upp telja, svo sem útgáfu seðla og myntar, framkvæmd gengismála og fleira, samanber það sem tilgreint er í lögum um bankann.

Mér sýnist sem Seðlabankinn ekki hafa staðið sig í neinu af ofangreindu.  Getuleysi Seðlabankans til að halda hér stöðugu verðlagi og að ég tali nú ekki um að mynda hér eðlilegan markað með gjaldmiðil þjóðarinnar hefur kostað mjög marga háar upphæðir.  50% fall krónunnar og 14% verðbólga ber ekki neinu öðru vott en að Seðlabankinn hefur brugðist hlutverki sínu. 

Ég get ekki annað en velt fyrir mér, er hvort ég geti leitað réttar mín, vegna hinna himinháu upphæða sem ég hef tapað (í formi hækkunar höfuðstóls lána) vegna aðgerðaleysi/getuleysi Seðlabankans.  Hvernig stendur á því að Seðlabanki Íslands láti það líðast að krónan lækki um 50% án þess að reyna að spyrna við fæti. Heldur Seðlabankinn virkilega að hann geti beðið af sér storminn? Við sjáum hvaða árangur er af því.  Allt bendir til að verðbólga í nóvember og desember verði um og yfir 18%.  Þetta þýðir að verðtryggð lán munu hækka um þessi sömu 18% á þessu tímabili.  Það sem verra er, að verðbólga á tímabilinu frá ágúst 2007 fram í janúar 2009 getur orðið allt að 22,5%.  Sé maður svo óheppinn að vera með skuldirnar í erlendri mynt, þá erum við að tala um að gengisvísitalan hafi hækkað um 64% frá því júlí á síðasta ári. Svissneskir frankar hafa hækkað um 78% og japönsk jen um 82%.  Hvað hefur Seðlabanki Íslands gert til að sporna við þessu?  Satt best að segja get ég ekki séð að hann hafi gert neitt að viti.  Raunar sýnist mér að Seðlabankinn hafi ýtt undir þessa þróun með óábyrgum yfirlýsingum, ótrúlegri framsetningu upplýsinga, ónákvæmum vinnubrögðum og viðskotsillum viðbrögðum við umræðu í þjóðfélaginu.  Menn hafa lokað sig inni og í besta falli veitt drottningarviðtöl.  Beiðni greiningadeilda bankanna um að fá að taka þátt í fundum um stefnu bankans hefur verið hafnað.  Menn hafa fallið í þá gryfju að kenna öðrum um og neita að líta á eigin misgjörðir.

Ef Seðlabanki Íslands (og raunar ríkisstjórnin líka) vakna ekki seinna en strax af sínum Þyrnirósarsvefni.  Forsætisráðherra kallaði seðlabankastjóra á fund sinn í dag, en neitar að um krísufund hafi verið að ræða.  Þeir hittist oft.  Mér er alveg sama hvort þeir hittist oft.  Í dag er krísa í gjaldeyrismálum þjóðarinnar.  Af þeirri ástæðu þarf KRÍSUFUND.  Það þarf víðtækar aðgerðir til að bjarga því sem bjarga verður og það þarf að grípa til þeirra aðgerða STRAX.  Það þolir ekki frekari bið.  Við erum búin að bíða frá því í mars og ástandið gerir ekkert annað en að versna.  Ástandið er orðið svo grafalvarlegt að sýna þarf lífsmark sem eykur traust "markaðarins" á íslenska hagkerfinu og íslensku krónunni.

Fjölmargar fjölskyldur í landinu eru komnar í alvarlega greiðslukreppu.  Afborganir og höfuðstólar lána hafa hækkað um tugi prósenta.  Viðbrögð seðlabankastjóra hafa hingað til verið að fólk geti sjálfu sér kennt um.  Það hafi farið út í óábyrgar fjárfestingar, það hafi mátt vita að gengi krónunnar myndi lækka.  Málið er að þessi rök halda ekki vatni.  Í fyrsta lagi fór fólk út í fjárfestingar sínar í þeirri trú að Seðlabanki Íslands og ríkisstjórn hefði stjórn á stöðunni.  Í öðru lagi gat það á engan hátt reiknað með því að Seðlabanki Íslands væri vanhæfur til að kljást við lausafjárkreppuna, fyrir utan að ekki var hægt að ætlast til að almennir borgarar gætu gert sér grein fyrir afleiðingum þeirrar kreppu.  Í þriðja lagi datt engum í hug að Seðlabanki Íslands væri gjörsamlega ófær um að verja gengi íslensku krónunnar.  Ég átti sjálfur von á að gengisvísitalan myndi líklegast hækka í 125-130, enda var það í samræmi við spá greiningadeilda og Seðlabankans, en að gengisvísitala hækkað fyrst í 150 á örfáum dögum í mars og síðan í 183 á örfáum dögum í september er verra en nokkrum lántakanda gat dottið í hug.  Það er því ekki hægt að kenna lántakendum um óábyrgar lántökur.  Þeir sem áttu að tryggja stöðugt gengi brugðust og það er tími til kominn að þessir aðilar, þ.e. Seðlabanki og ríkisstjórn, sýni að þeir séu starfi sínu vaxnir eða segi af sér ella.

Frétt sem bloggað er við:  Sameiginleg ákvörðun landanna

Fátt sem kemur á óvart

Það var alveg fyrirséð að ársverðbólgan myndi lækka milli ágúst og september.  Að lækkunin hafi ekki orðið meiri er viss vonbrigði, en því veldur fyrst og fremst veiking krónunnar.  Greinilegt er að menn eru að taka lækkun krónunnar í meira mæli inn í nýjar vörur að loknum útsölum en gert hafði verið áður en útsölur hófust.  Síðan er spurning að hve miklu leiti lækkun krónunnar fyrstu dagana í september eru að spila inn í þetta.

Núna er það að gerast í fyrsta skipti í mörg ár að húsnæðisliður vísitölunnar er að hafa veruleg áhrif til lækkunar.  Ræður þar mest markaðsverðið, en vert er að rifja upp á veruleg hækkun varð á byggingavísitölu í síðustu mælingu.

Þessi lækkun á ársverðbólgu milli talna í ágúst og september kemur, eins og áður segir, ekki á óvart,  Ástæðan er, líkt og ég hef bent á í fyrri færslum, að vísitala neysluverðs hækkaði frekar mikið milli ágúst og september 2007 eða um 1,32% borið saman við 0,86% núna.  Mælingarnar eru ekki alveg samanburðarhæfar, þar sem mælingin í fyrra var gerð hálfum mánuði fyrr.  Nú ef við leiðréttum síðan mælinguna með tilliti til þess að ársverðbólga upp á 14% er raunar 54 vikna verðbólga en ekki 52 vikna, þá kemur í ljós að ársverðbólga frá 15. september 2007 til 15. september 2008 er nokkuð nálægt því að vera 13,7%. (Fundið með því að nota bara helming af vísitölu hækkun milli september og október 2007.)

En þetta eru góðu fréttirnar.  Nú koma þær slæmu.  Þar sem krónan hefur verið að taka dýfu það sem af er september, þá má búast við áhrifum af því í næstu verðbólgumælingu.  Hækkun gengisvísitölunnar er orðin 14% frá 1. september.  Bara svo fólk átti sig á því, þá olli 18% gengislækkun frá 1. mars fram að páskum því að verðbólga milli mars og apríl mældist 3,4%.  Ef við gerum ráð fyrir að 14% gengislækkun á sama tíma í september valdi hlutfallslega jafnmikilli verðbólgu milli september og október, þá verður hún um 2,6%.  Það þýðir að ársverðbólga í október mun mælast yfir 16%.  Ef við höldum áfram og notum verðbólgutölur frá maí og júní fyrir nóvember og desember, þá verður ársverðbólga í nóvember rúm 17% og sambærilegar tölur fyrir desember og janúar verða um 17,5% og 18,3%.  Nú segir örugglega einhver að gengið lækki ekki mikið úr þessu, en höfum það í huga að frá 23.3. til 6.7. þá var vissulega mikið flökt á krónunni, en upphafsgengið og lokagengið var nánast það sama.  Raunar lækkaði gengið ekki nema um 1,24% frá 23.3. til 1.9., eins og áður var bent á.  Þannig að þó svo að krónan veikist ekkert frekar, þá er útlit fyrir yfir 18% verðbólgu.  Taki gengið upp á því að styrkjast verulega á næstu dögum, þá getur verið að gengisbreytingin rati ekki inn í vöruverð og við sleppum með skrekkinn.

Frétt sem bloggað er við:  Verðbólgan 14%

Hækkun gengisvísitölu er 50% það sem af er ári

Þau stórmerku tímamót urðu í dag, að gengisvísitalan lokaði í yfir 180 stigum.  Það sem meira er að hækkun vísitölunnar það sem af er árinu er komin yfir fimmtíu af hundraði.  Þetta þýðir að það sem kostaði okkur 2 krónur í ársbyrjun kostar núna 3 krónur.  Til að setja þetta í samhengi þá er hér fyrir neðan gengi nokkurra gjaldmiðla samkvæmt miðgengi hjá Glitni 1. janúar sl. og síðan við lok útsölumarkaðar Seðlabankans í dag.

Gengi   1.1.2008  23.9.2008  Mismunur

EUR       91,65       139,31        52,00%

USD       62,32       94,69        51,94%

CHF       56,46       87,46        54,91%

CAD       62,68       91,43        45,87%

NOK       11,55        16,95         46,79%

JPY        0,5687      0,8947     57,32%

GVT       120,5         181,4         50,54%

Svona með fullri virðingu fyrir því að ástandið á alþjóðafjármálamörkuðum sé skelfilegt, en sýnir þetta ekki augljóslega hvað peningamálastjórn Seðlabanka Íslands og hagstjórn ríkisstjórnar Íslands hafa gjörsamlega brugðist.  Þetta er svo fáránlegt, að menn eru komnir yfir það að bölsótast út í fall krónunnar og eru komnir yfir í hysterískan hlátur.

Afleiðing af þessu, er að þeir sem skulduðu í upphafi árs kr. 10 milljónir í myntkröfu með blöndu af  ofangreindum myntum, skulda núna kr. 15.054.000.  Greiðslubyrði lánsins sem var segjum kr. 100.000 á mánuði í byrjun janúar er komin í kr. 150.000 að viðbættu því að vextir sem voru 6% í janúar eru komnir í 9 og upp í 12% núna.

Á meðan þessu fer fram tjáir forsætisráðherra sig bara í drottningarviðtölum á Íslandi eða við erlenda blaðamenn sem vita ekki hvers á að spyrja.  Seðlabankastjóri stingur úfnum hausnum fram við og við og kennir öllum um nema sjálfum sér.  Efnahagsráðgjafi er ráðinn, en hann er bara að skoða málin.  Er einhver til í að gefa sig fram sem getur gert eitthvað?

Það eru nærri því 7 mánuðir síðan að krónudallurinn fór að taka á sig sjó.  Á þessum tíma hafa ríkisstjórn og Seðlabanki örfáum sinnum reynt að dæla upp úr dallinum, en síðan tekið sér góða pásu enda vafalaust dauðuppgefnir á puðinu og gjörsamlega úrræðalausir.  Nú er svo komið að allar lestar eru fullar af vatni og flestar vistarverur líka.  Farið er að flæða langt upp á aðalvélina og styttist í að hún fari í kaf.  Ef ekki verður byrjað fljótlega að dæla með öflugum dælum, þá sekkur bévítans dallurinn.  Hvaða skipstjóri léti svona lagað ganga yfir dallinn sinn?  Enginn, en meðan á þessu stendur er forsætisráðherra í felum og seðlabankastjóri í hnútakasti.  Er það nema von að trúverðugleiki þeirra sé enginn.

Ég spáði því í vor að verðbólga gæti í versta falli farið í 18-20% á haustmánuðum, en aldrei lægra en 14% síðsumars.  Um daginn hélt ég að verðbólgutoppnum væri náð, en nú er ég ekki viss.  Mér sýnist að þetta síðast hrap krónunnar gæti orðið til þess að verðbólga í október gæti numið tæplega 15% og síðan fari hún yfir 15% í nóvember.  Hressist krónan ekki verulega á næstu vikum, þá kemur fátt í veg fyrir þessa þróun.

Lokagildi gengisvísitölu í fyrsta skipti hærra en 180 stig

Sökudólgurinn fundinn! Er það?

Jæja, nú er leitin af sökudólginum hafin og menn ætla að einblína á afleiðurnar.  En eru afleiðurnar ekki saklausar í sjálfu sér meðan menn skilja eðli þeirra og afleiðingar.  Er það ekki miklu frekur vandamálið, að menn bjuggu til svo miklar flækjur að enginn vissi í raun hvaða verðmæti stóðu á bak við flækjuna.  Þegar einhverjum tókst að búa til pening úr svona flækju, þá reyndu aðrir að búa til ennþá meiri flækju.  Að lokum höfðu menn ekki hugmynd um hvort flækjan var í plús eða mínus.  Þeir einstaklingar sem sáu um áhættustjórnun hjá fjármálafyrirtækjunum féllu á prófinu.

Undirmálslánavafningarnir eru skýrasta dæmið um þetta.  Menn hentu þar saman alls konar lánum með mismunandi áhættuvægi til þess eins að rugla kaupanda vafningsins.  Kaldhæðnin í þessu var síðan að sá aðili, sem átti að meta þessa vafninga, þ.e. matsfyrirtækin, tók þátt í því að blekkja kaupendurna með því að ráðleggja seljandanum um að hvernig væri hægt að gera vafasama pappíra minna vafasama. 

Það er eins og menn hafi gleymt þeirri grundvallarhugsun í áhættustjórnun, að maður byggir ekki örugga byggingu á undirstöðu þar sem sumir hlutar hennar eru í lagi og aðrir í molum. Kannski er þessi samlíking ekki alveg sanngjörn, þar sem flest bendir til þess að grunnvarningurinn hafi verið traustur, þ.e. það sem við getum kallað "frum-afleiður".  Vandamálið er því líklega frekar eins og með World Trade Center.   "Árás" á undirstöðurnar var hrundið, en með "árás" ofar í vafningakeðjunni, þá tókst að koma af stað keðjuverkun sem varð til þess að allt hrundi.  (Ég nota "árás", þó alsendis sé óvíst að nokkuð hafi verið um árás að ræða.  Frekar ætti að tala um galla eða svikna vöru.)

Matsfyrirtæki hafa þegið háar þóknanir fyrir að meta svona vafninga í eignasöfnum fyrirtækja.  Það er alveg ljóst í mínum huga að ábyrgð þeirra er mikil.  Raunar hef ég áður gengið svo langt að segja að þau hafi ekki verið starfi sínu vaxin.  (Fyrir utan að sýna gróflega vanhæfni með því skilja ekki á milli ólíkra starfsþátta, þ.e. ráðgjafar, sölu og mats.)  Það tekur því kannski ekki að hegna matsfyrirtækjunum fyrir afglöp sín. Einhver verður að halda hlutverki þeirra áfram og það er líklegast alveg eins gott að þessi þrjú fyrirtæki haldi því áfram, eins og að þau séu gerð gjaldþrota og ný matsfyrirtæki rísi úr ösku þeirra. Það yrði hvort eð er sama fólkið sem færi til starfa hjá hinum nýju fyrirtækjum.  (Innihaldið er það sama, þó skipt sé um umbúðir.)

Það er mín skoðun, að ef matsfyrirtækin hefðu staðið sig í stykkinu, þá hefðu þau aldrei samþykkt sífellt flóknari afleiðusamninga og vafninga.  Þau hefðu lækkað slíka pappíra í einkunn eftir því sem flækjustig þeirra hefði aukist.  Enn og aftur er ég bara að líta á þetta út frá grundvallarreglu áhættustjórnunar, en þar er ein sem segir, að eftir því sem fleiri hreyfanlegir hlutir eru í vél, þá aukast líkurnar á því að hún bili.  Fleiri umbúðir og þykkari kassi breyta því ekki neitt.  Það er mechanisminn sem ræður því hvort bilun verður.  Þetta á líka við um fjármálavafninga.  Það er því alveg sama hvað menn verða duglegir að finna vörur og þjónustur sem klikkuðu, sbr. fréttaskýring mbl.is, þetta snýst allt um áhættustjórnun og hún klikkaði.  Hún klikkaði m.a. vegna þess að menn treystu matsfyrirtækjunum og ekki síður vegna þess að menn skildu ekki hvað þeir voru með í höndunum. Áhættulíkönin gefa eingöngu rétta niðurstöðu, ef inn í þau fara réttar upplýsingar og stillingar þeirra eru réttar.  Hér brást greinilega þetta tvennt, þ.e. einkunnir matsfyrirtækjanna voru rangar og stillingar sem endurspegla áttu stigmögnun vandans virðast hafa verið rangar.  Afleiðurnar sjálfar gerðu ekkert af sér.  Að kenna þeim um, er eins og að kenna hraðskreiðum bíl um að maður hafi verið tekinn fyrir of hraðan akstur.  Það var áhættustjórnunin sem brást vegna þess að treyst var í blindni á matsfyrirtækin.  Rubbish in - rubbish out.  Svo einfalt er það.

Frétt sem bloggað er við:  Fréttaskýring: Afleiðurnar undirrót bankahrunsins?