Dómsniðurstaðan hugnaðist ekki stjórnvöldum. Hún var því “röng”.
Strax var byrjað að vara við þeim skaða sem þjóðin yrði fyrir. Tekið skal fram að bankarnir þrír töldu ekkert að óttast. Reynt var að draga úr áhrifum með því að segja að dómarnir snertu bara málsaðila. Fjármálaráðherra taldi að bankarnir gætu staðið þetta af sér og ekki yrði sett lög eða verið með inngrip sem skerði rétt almennings. Hann átti heldur betur eftir að skipta um skoðun og sama var um marga aðra. Furðulegustu viðbrögðin voru hins vegar frá nokkrum fjármálafyrirtækjum, sem furðuðu sig á að hafa ekki verið stoppuð fyrr! Það var greinilega ekki þeim að kenna, að þau brutu lögin.
Forstjóri Fjármálaeftirlitsins hélt því fram að dómarnir væru versta niðurstaða fyrir einhver fjármálafyrirtæki, en ég hefði haldið að lögbrotin og lögbrjótarnir væru sökudólgarnir. Dómsmálaráðherra taldi að lögbrjótarnir ættu að taka frumkvæðið. Einhvern veginn hlóðst upp hræðsla og andstaða við dómana, dyggilega stutt af fjölmiðlum sem leituðu neikvæðra viðbragða, en reyndu ekki að skilja hvað í raun og veru hafði gerst: Fjármálafyrirtæki höfðu brotið lögin í fjölda mörg ár og núna var komið að skuldadögum. Fjármálaeftirlitið hafði samþykkt lögbrotin, Seðlabankinn hafði samþykkt lögbrotin, stjórnvöld höfðu samþykkt lögbrotin, en samt voru það lántakar sem áttu að vera sökudólgarnir. Samtryggingin gerist ekki öflugri en þetta. Eða hvað, hún átti eftir að versna.
Forstjóri Fjármálaeftirlitsins segir að eftirlitið sé að meta eiginfjárstöðu fjármálafyrirtækja en viðurkennir að hann viti ekkert um samningana við kröfuhafa. Pétur Blöndal fann það út (veit ekki hvernig) að hugsanlega þurfi að skerða lífeyri, ef samningsvextir fengju að standa. Íslandsbanki taldi sig í góðum málum og það gerði Arion banki líka. Staðfest var, eins og flestir vissu, að Fjármálaeftirlitið hafði aldrei skoðað gengistryggð lán og bara treyst lögfræðingum bankanna. Eftirlitið hafði svarað Hagsmunasamtökum heimilanna ca. 6-12 mánuðum áður að það væri ekki þeirra hlutverk.
Viðskiptaráðherra, Seðlabankinn og Fjármálaeftirlit boðuðu fund 30. júní og sjaldan hefur eins miklu verið tjaldað til. Sett voru fram tilmæli sem voru íþyngjandi fyrir lántaka. Stofnanir, sem höfðu ekki haft skoðun á gengistryggingunni, höfðu allt í einu mjög skýra skoðun á því hvernig ætti að bregðast við. Þær lögðu ekki fram lögfræðiálit tilmælum sínum til stuðnings, en skynsamlegt hefði verið að fá prófessor eða tvo í lögfræði til að útbúa álit. Hafi verið byggt á álitið Jóhannesar Karls eða Aðalsteins, þá voru það ekki hlutlaus álit. Hafi verið byggt á áliti aðallögfræðings Seðlabankans, þá skýtur það skökku við, því nokkrum vikum síðar gerði seðlabankastjóri lítið úr aðallögfræðingi sínum.
Hvers vegna þurfti að grípa til þess að gefa út tilmælin hefur aldrei verið skýrt út. Án þeirra hefði lítið gerst. Ekki eins og efnahagur fjármálafyrirtækjanna myndi hrynja við að hluti af greiðslum lántaka hefðu verið í samræmi við höfuðstól í íslenskum krónum. Þessi tilmæli áttu síðan eftir að líta mjög illa út í baksýnisspeglinum, þegar þau voru í reynd dæmd ógild í febrúar 2012. Mitt mat var, að tilmælin snerust í reynd um 2-300 milljónir króna mun á vaxtagreiðslum. Rök Seðlabankans voru mikilvægir almannahagsmunir, en ómögulegt er að sjá, að það séu mikilvægir almannahagsmunir að lántakar greiði margfalda vexti umfram það sem þeir höfðu gert. Önnur rök voru að dómar Hæstaréttar hefðu stefnt öllu í óefni, þegar staðreyndin var að það voru lögbrotin sem stefndu öllu í óefni. Hafi festa á fjármálamörkuðum laskast, þá var það vegna þess að hvorki Seðlabanki né Fjármálaeftirlit stóðu sína vakt og leyfðu lögbrotum að viðgangast.
Tölur sem slengt var fram á fundinum voru furðulegar og efast ég um að nokkur innan Seðlabanka eða Fjármálaeftirlits vissi hverjar raunverulegar tölur voru. Þær komu hins vegar fram síðar og kom þá í ljós, að áhyggjur viðskiptaráðherra, Seðlabankans og Fjármálaeftirlitsins voru úr lausu lofti gripnar. En í samtryggingarsamfélagi þegja fjölmiðlar eða bera vitleysuna á borð fyrir almenningi. Merkilegast í þessu öllu var þó, að hvorki stjórnvöld né fjölmiðlar fundu hjá sér gleði yfir því að neytendaréttur hafði orðið ofan á í þessu máli. Að fjármálafyrirtæki hafi verið gerð afturræk með alvarlegum brotum gegn almenningi.
Tvær nefndir Alþingis, viðskiptanefnd og efnahags- og skattanefnd, lögðu á fundi 5. júlí nokkrar spurningar fyrir Seðlabanka Íslands og Fjármálaeftirlit. Er ákaflega fróðlegt að lesa svör beggja aðila[1], en þó sérstaklega FME. Sýna svörin svart á hvítu að hvorugur aðili hafði hugmynd um hvaða áhrif dómar Hæstaréttar höfðu á fjármálafyrirtæki og bendir allt til að tilmæli þeirra hafi frekar verið sett fram í óðagoti, en að vandlega yfirlögðu ráði. Þegar svör þeirra eru síðan borin saman við upplýsingar sem síðar komu fram, þá er eiginlega ekki hægt að segja annað en um algeran skáldskap hafi verið að ræða.
[1] Annars vegar er að ræða skjal merkt SI-64966, dagsett 30.júlí 2010 frá Seðlabanka Íslands og hins vegar skjal með tilvísun 2010070017, dagsett 27.júlí 2010 frá FME. Notuð eru eintök í skjalasafni höfundar.