Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 3.2.2012.
Hún virðist ekki rökrétt sú ákvörðun lífeyrissjóðanna að ætla að breyta erlendum eignum í íslenskar krónur á þessum tímapunkti. Hvort heldur ákvörðunin er skoðuð út frá sjónarhorni lífeyrissjóðanna eða ríkisins.
Líkt og Morgunblaðið bendir á, þá mun leið lífeyrissjóðanna með nýtt fé á erlendan markað vera erfið við núverandi gjaldeyrishöft. Því geta liðið mörg ár, þar til það verður hægt. Ég hef nokkrum sinnum rætt þetta við frammámenn innan lífeyrissjóðanna og hefur það alltaf komið skýrt fram hjá þeim, að aðganginn að erlendum mörkuðum verði að meta sem verðmæta eign. Helgast það að því að gjaldeyrishöftin koma í veg fyrir að nýjar fjárfestingar í útlöndum og hve þrengir um fjárfestingar hér á landi. Er því eðlilegt að spurt sé hvort lífeyrissjóðirnir viti eitthvað sem við vitum ekki, t.d. um að styttra sé í myntskipti, þeir muni fá að kaupa sig inn í Landsvirkjun, að nýtt stórt fjárfestingaverkefni sé í pípunum o.s.frv.
Lífeyrissjóðirnir vita ekki aura sinna tal
Höfum í huga, að lífeyrissjóðirnir eiga gnótt fjár á innstæðureikningum. Frétt Morgunblaðstins segir 160 ma.kr. Við þetta bætast um 5-6 ma.kr. á mánuði, ef ekki meira, að teknu tilliti til úrgreiðslna lífeyris. 160 ma.kr. verða því að 220 ma.kr. fyrir árslok opnist sjóðunum ekki leið til að fjárfesta með öðrum hætti. 200 milljónir evra er ekki merkileg summa í þessu samhengi eða ríflega 32,2 ma.kr. miðað við skráð gengi. Gefum okkur að sjóðirnir fái 20% álag, þá gefur þetta vissulega góða ávöxtun, en lækki krónan á næstu mánuðum og árum, eins og útlit er fyrir, þá gætu sjóðirnir verið að skjóta sig í fótinn, jafnvel með slíkt aukaálag. Ekki er heldur gild sú skýring að þeir séu að færa peningana í góða ávöxtun hér á landi, þar sem þeir eiga fimmfalda þessa upphæð sitjandi á bankareikningum sem líklegast bera ekkert rífandi háa vexti.
Gagnvart ríkissjóði, þá er spurningin hvers vegna ríkissjóður er svona áfjáður að bæta á skuldabyrði sína. Og af hverju þarf ríkissjóður að kaupa lífeyrissjóðina til samstarfs um endurreisn heimila landsins? Ég hélt í einfeldni minni, að lífeyrissjóðirnir væru sameiginlegir sjóðir, a.m.k. stórs hluta, landsmanna. Þeir gegna því samfélagslegu hlutverki, en ekki sem fjárfestingasjóður. En fyrst ríkissjóður þarf á annað borð að gefa út ríkisskuldabréf, þá er líklegast þjóðhagslega hagkvæmara að vextir þeirra fari til lífeyrissjóðanna, en erlendra vogunarsjóða. Hin hliðin á peningnum er, að séu fleiri að keppa um að fjárfesta í ríkisskuldabréfum, þá ætti að vera hægt að þrýsta vöxtum þeirra lengra niður.
Er verið að halda uppi vöxtum?
Hér er kannski komin ástæðan fyrir því að lífeyrissjóðirnir vilja fara út í þennan gjörning. Þeir eru að draga úr samkeppni á markaðnum og þannig verja ávöxtunarkröfu markaðarins. Einn stærsti glæpur eftirhrunsáranna hefur einmitt verið ávöxtunarkrafa á markaði eða eigum við frekar að segja gjafmildi ríkissjóðs við útgáfu ríkisskuldabréfa. Ég skrifaði færslu um þetta á vormánuðum 2009, þar sem ég taldi ávöxtun sem ríkissjóður bauð upp á á langtímabréfum vera hreinlega glæp gegn þjóðinni. Í frétt um málið kemur fram að ríkið hafi tekið tilboðum í ríkisskuldabréf á gjalddaga 2010, 2017 og 2026 með ávöxtunarkröfu upp á 8,82-9,98%. Látum vera að stystu bréfin hafi verið með slíka ávöxtunarkröfu, en að bjóða 17 ára bréf með slíkri ávöxtun lýsir ekki trú á þróun efnahagsmála og það hjá ríkisstjórn sem ætlaði að vera komin í faðm ESB og inn í skjól evrunnar löngu áður en bréifn væru á gjalddaga.
Vextir þurfa að lækka
Ríkissjóður á að fara fram með góðu fordæmi og lækka vaxtastigið í landinu. Bæði heimili og fyrirtæki eru að kikna undan vaxtabyrðinni og eru búin að gera það áratugum saman. Þess vegna flúðu þessir aðilar yfir í gengistryggð lán á árum áður. Þar var boðið upp á viðráðanlega vexti, a.m.k. þar til að bankarnir sáu hagnað í því að fella gengið.
Í mínum huga á ríkissjóður ekki að bjóða hærri vexti en hann kemst upp með. Verðbólgumarkmið Seðlabankans má nota til að ákveða þetta vaxtastig. Nú eru þau 2,5% og vilji ríkissjóður styðja við þau, þá á hann ekki fara með sína vexti meira en 0,5-1,0% upp fyrir það. Ég heyri alveg fyrir mér sérfræðinga á markaði mótmæla þessu. Höfum þá í huga, að þeir vinna nær allir fyrir fjárfesta sem vilja háa ávöxtun.
Ekki ríkissjóðs að keppa um vexti
Það er ekki ríkissjóða að bjóða háa ávöxtun. Raunar eiga ríkissjóðir að forðast eins og heitan eldinn að ýta vaxtastigi upp. Þeir eiga ekki að keppa við aðra með hærra vaxtastigi. Ríkissjóðir eiga eingöngu að taka lán á lægstu mögulegum vöxtum og fái þeir ekki lán á þeim vöxtum, þá verða þeir einfaldlega að sleppa lántökunni eða að bréf þeirra liggja óseld inni í fjárhirslum þeirra. Verum alveg viss um, að þegar fjárfestar hafa ekki aðra kosti, þá munu þeir sætta sig við lægri vexti. Hér á landi hefur sú staða einfaldlega aldrei áður verið uppi.
Ég vil að sett verði lög um hámark á vexti ríkisskuldabréfa. Eygló Harðardóttir lagði, að mig minnir, fram frumvarp þess efnis 2010, en það fékk ekki hljómgrunn. Ég tel þetta samt þurfa að gerast, þar sem atvinnulífið þarf almennt að greiða 2-3% hærri vexti en ríkissjóður og heimilin 1-2% hærra en atvinnulífið. Sé ríkissjóður að bjóða 9-10% óverðtryggða vexti, þá liggur í augum uppi, að búið er að festa "markaðsvexti" í 12-14%.
Markaðsvextir í sýndarheimi
Ég set markaðsvexti innan gæsalappa, þar sem ég tel þetta vera vexti sem verða til í sýndarheimi en ekki raunheimi. Þó ríkissjóður bjóðir ríkisskuldabréf upp á 15 ma.kr. með háum vöxtum, þá er ljóst að eingöngu útvaldir geta keypt. Þeir sem ekki geta, liggja því með peningana sína í lægri ávöxtun. Samt eru markaðsvextir stilltir inn á vexti af þessum örlitla hluta. Í dag er t.d. stór hluti ávöxtunar á lágvaxta innstæðureikningum, nema náttúrulega þeir sem eru nógu stórir til að fá stýrivexti Seðlabankans á peninga sem hvergi komast í vinnu (annar glæpur gegn þjóðinni).
Þjóðfélagið verður að standa undir vöxtunum
Raunveruleiki vaxtastigsins er sú tala sem þjóðfélagið stendur undir. Með neikvæðan hagvöxt, eins og var 2008, 2009 og 2010, þá var ljóst að þjóðfélagið stóð ekki undir jákvæðum raunvöxtum. Slíkir vextir gerðu ekkert annað en að taka peninga úr þeirri vinnu sem þeir áttu að vera í, þ.e. uppbyggingu. Fjármagnseigendur eru ekki í uppbyggingu. Þeir eru bara að leigja út peningana sína, svo þeir fái meiri pening. Fjármagnseigendur eru ekki í verðmætasköpun fyrir þjóðfélagið, fjölga atvinnutækifærum, auka útflutning eða neitt það annað sem eykur hagvöxt. Nei, er eitthvað er, þá virðast þeir halda að þeir eigi að blóðmjólka þá sem standa í þessu.
Fyrir mér er þetta einfalt reikningsdæmi. Ef gjaldið fyrir peningana, þ.e. vextirnir, er hærra en verðmætaaukningin sem lánsféð leiddi til hjá mér framkvæmdaraðila, þá var verr af stað farið en heima setið. (Eigið fé er hér tekið sem jafngilt lánsfé, þar sem ég vil líka fá ávöxtun af því.) Vaxtastigið er ekki sjálfbært. Eins og stað er hér á landi í dag, þá efast ég um að vextir yfir 3% séu sjálfbærir. Á öðrum tímum eða í einstökum framkvæmdum gætu vextir upp á 10% verið sjálfbærir.
Aftur að ríkissjóði. Stjórnvöld verða að fara á undan og sýna gott fordæmi. Þau verða að spyrna við fótum og hætta frekar við framkvæmd, en að fara í lántöku á of háum vöxtum. Ekki má nota réttlætingu, eins og að þau nái fyrir kostnaðinum með skattlagningu eða þetta sé svo þjóðhagslega hagkvæmt. Við sjáum bara hvers þjóðhagslega hagkvæmar framkvæmdirnar við Kárahnjúka enduðu á að vera. Færa má rök fyrir því að þær hafi leitt til taps sem nemur fimmfaldri vergri þjóðarframleiðslu eða var það slökun á peningastefnu Seðlabankans sem olli því eða ákvarðanir FME eða "snilld" íslenskra bankamanna. Hvernig sem litið er á það, þá er ég ekki enn búin að sjá hver þjóðhagslega hagkvæmni Kárahnjúkaframkvæmdanna var í raun og veru, en afleiðingarnar (beinar eða óbeinar) finn ég á eigin skinni í dag ásamt langflestum landsmönnum.