Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 7.4.2013, en hafði áður verið birt í séráliti höfundar við skýrslu sérfræðingahóps um skuldamál heimilanna.

Mikið fer fyrir umræðunni um stöðu heimilanna í kosningaumfjöllun. Flestir flokkar hafa einhverja skoðun á málinu, en ekki allt of margir þá þekkingu sem nauðsynleg er, ef taka á afstöðu til jafn mikilvægs máls. Einn frambjóðandi sagði í sjónvarpssal um daginn að ekki væri búið að greina hver staðan er, annar segir að lítið hafi farið fyrir umræðunni um þá verst settu, þá vilja sumir ekki bjarga þeim sem eiga sæmilega til hnífs og skeiðar og loks kemur þessi umræða um að almenn niðurfærsla komi þeim ríkustu best.

Ég vara við því að færslan er löng, en það er vegna þess að í henni er fjallað um marga þætti málsins, þ.e.:

Markmiðin
Greiningu vandans
Leiðir og lausnir
Lausnirnar mátaðar
Rök fyrir aðgerðum

Markmið ekki virt

Á vormánuðum 2010 sat ég sem fulltrúi Hreyfingarinnar í starfshópi á vegum efnahags- og viðskiptaráðherra. Hlutverk hópsins átti að vera að meta árangurinn af setningu laga 107/2009 um aðgerðir í þágu einstaklinga, heimila og fyrirtækja vegna banka- og gjaldeyrishruns, og skoða álitaefni sem upp koma við framkvæmdina, "sem og álitaefni tengd þinglýsingum og stöðu síðari veðhafa, samkeppnisréttarleg álitaefni sem tengjast lögunum og þörf á takmörkun á gildistíma laganna". Svo áttum við líka að "skoða stofnun nýs embættis umboðsmanns skuldara sem m.a. skuli gæta hags og réttinda skuldara, beita sér fyrir því að áhrif laga þessara séu í samræmi við markmið þeirra, vinna að því að tryggja jafnræði, sanngirni og gagnsæi í samskiptum og samningum fjármálafyrirtækja við skuldara og taka við og meðhöndla ábendingar og mál um misbeitingu laganna". Því miður fékk hópurinn ekki að ljúka vinnu sinni, enda hefði það getað dregið fram í dagsljósið hvers handónýtt úrræðin voru sem bankarnir bjuggu til útfrá texta laganna.

Um haustið, þ.e. október og nóvember 2010, sat ég í svo nefndum sérfræðingahópi um skuldamál heimilanna. Hann átti að taka sama upplýsingar vegna fyrirhugaðra aðgerða, en þær áttu að hafa eftirfarandi markmið:

Fólk hafi þak yfir höfuðið.
Skuldsett fólk nái endum saman.
Byrðum dreift á sanngjarnan hátt.
Aðgerðir skilvirkar, áhrifa gæti fljótt.
Umsýslukostnaður sé sem minnstur.

Af greinargerð um fjárhagsstöðu heimilanna, sem útbúin var af heilum fimm ráðuneytum og birt var 4. apríl sl. og Lífskjararannsókn Hagstofu Íslands 2012, sem birt var sama dag, er ljóst að eitthvað gekk ekki eftir. Um 3 fjölskyldur hafa á dag misst húsnæðið ofan af sér frá síðari hluta árs 2009 (frysting á nauðungarsölum var fram eftir ári), 48,5% heimila á í erfiðleikum með að ná endum saman og 36% heimila geta ekki mætt óvæntum útgjöldum upp á 157.000 kr. með þeim leiðum sem venjulega nýtast þeim til að standa undir útgjöldum.

Byrðum hrunsins hefur að fárra mati verið dreift á sanngjarnan hátt, en um 50 milljarðar hafa farið í að lækka lán með 110% leiðréttingunni og sértækri skuldaaðlögun. (Höfum í huga að þegar þessar leiðir voru kynntar í seinna skiptið í byrjun desember 2010, þá var gert ráð fyrir að yfir 90 milljarðar færu í þessar aðgerðir.) Ekki verður sagt að aðgerðirnar hafi verið skilvirkar og áhrifa þeirra gætt fljótt. Samkvæmt upplýsingum í greinargerð ráðuneytanna voru 20.830 heimili með neikvætt eigið fé í árslok 2009, en 21.515 í árlok 2011 eða fjölgun um tæp 700. Vissulega varð fækkun milli 2010 og 2011, en hafa verður í huga að þá höfðu mörg fjármálafyrirtæki uppreiknað áður gengistryggð lán til einhverrar veruleikafirrtrar tölu. Síðan er rétt að nefna að í árslok 2008 voru ríflega 5.000 færri heimili í neikvæðri eiginfjárstöðu en 3 árum síðar. Varðandi umsýslukostnaðinn, þá held ég að mörg heimili séu að upplifa óheyrilegan kostað af þessu öllu í gegn um ýmis brögð fjármálafyrirtækjanna, þó svo að ekki hafi verið greidd stimpilgjöld og önnur fáránleg gjöld til hins opinbera.

Vandi heimilanna greindur

"Sérfræðingahópurinn" greindi heimilin niður í nokkra hópa. Ég ætla að mestu að halda mig við þá hópaskiptingu, en tel nauðsynlegt að bregða aðeins út af henni. Tekið skal fram að hvert heimili getur fallið í fleiri en einn hóp.

Hópur 1 - Heimili í framfærsluvanda: Þegar framfærsluvandi er metinn, þá þarf fyrst að ákveða framfærsluviðmið. Þegar vinna "sérfræðingahópsins" fór fram, var eingöngu hægt að nota viðmið frá Umboðsmanni skuldara, en þar sem það var (og er) naumhyggjuviðmið sem fólki er eingöngu ætlað að lifa af í mjög stuttan tíma, þá fékk ég því framgengt að notað var hærra viðmið, þ.e. viðmiðið var tvöfaldað. Hafa skal í huga að mörg fastaútgjöld eru ekki í grunnviðmiðinu, svo sem kostnaður vegna ungbarna, leikskólagjöld, samgöngur, símakostnaður og tryggingar svo fátt eitt sé nefnt. Tvöföldun viðmiðanna er því algjört lágmark, en gefur líklegast ekki raunhæfa mynd á raunverulegum framfærslukostnaði heimilanna. Þegar tvöfalda viðmiðið var notað, þá fékkst út að rúmlega 7.000 heimili voru í framfærsluvanda, 4.033 einhleypir og 3.064 hjón/sambýlisfólk. Hvor hópur um sig getur verið með barn/börn á heimilinu. Þessi hópur var sem sagt ekki með nægar tekjur til að framfleyta heimilinu, hvað þá að geta greitt af lánum.

Þar sem þessi hópur féll ekki undir verksvið sérfræðingahópsins, þá gerði hann engar tillögur fyrir þá sem ekki gátu framfleytt sér og sínum. Ég aftur á móti fjallaði um þennan hóp í erindi mínum, þegar ég kynnti sérálitið mitt á fundi í Þjóðmenningarhúsinu um miðja nóvember og hvatti stjórnvöld til að huga að vanda þessa hóps. Fyrir hann gildir ekkert annað, en að auka tekjur hans. Hafa skal þó í huga, að einhver af þessum "heimilum" eru einstaklingar/pör sem búa á stofnunum eða dvalarheimilum og eru með mjög takmörkuð persónuleg útgjöld.

Hópur 2 - Heimili í greiðsluvanda: Almennt þegar talað er um fjárhagsvanda heimila, þá er talað um greiðsluvanda, þ.e. tekjur duga ekki fyrir þeim útgjöldum sem . Útreikningar sérfræðingahópsins bentu til þess að í árslok 2009 hafi um 17.763 heimili verið í greiðsluvanda. Eru þá þau heimili sem eru í hópi 1 meðtalin. Fyrir heimili í hópi 2 breytir miklu að létt sé á greiðslubyrði lána, en það þarf ekki að vera nóg. Ýmsar leiðir eru til að létta á greiðslubyrðinni og algengast er að reynt sé að semja við fjármálastofnunum framlengingu lánanna með von um að betri tíð sé framundan með blóm í haga. Slíkt er hættuleg blekking. Engin ástæða er til að ætla að lenging lána geri nokkuð annað en að fresta vandanum. Í núverandi atvinnuástandi er því bara um eitt að ræða: Lækkun lána niður í greiðslugetu.

Hópur 3 - Heimili í skuldavanda: Hvað er að vera í skuldavanda? Samkvæmt þeirri skilgreiningu sem virðist notast við í dag, er það að skulda meira en maður á. En er þá allt ungt fólk sem hefur verið á námslánum í skuldavanda? Algengast er að ungt fólk sé með neikvætt eigið fé í mörg ár eftir að háskólanámi lýkur. Neikvætt eigið fé er því ekki sjálfkrafa skuldavandi. Neikvætt eigið fé er ekki skuldavandi nema að öðru af tveimur skilyrðum uppfylltum: A. Að neikvæða eiginféð sé í eign sem þarf að selja, hver sem eignin er; B. Samhliða skuldavandanum fari greiðsluvandi.

Í vinnunni í "sérfræðihópunum" komst ég að því að fullt af heimilum er með bullandi neikvætt eigið fé í fasteignum sínum, en er með svo miklar tekjur að það skiptir ekki máli. Raunar vekur furðu að nokkur lánastofnun hafi leyft að lánunum væri þinglýst á eignina, en það er náttúrulega mál þess sem lánaði. Í lok árs 2009 voru ríflega 20.000 heimili með neikvætt eigið fé, þ.e. flokkuðust í skuldavanda. Af þeim voru rúm 8.000 bæði í skuldavanda og greiðsluvanda, sem þýðir að ríflega 12.000 heimili stóðu undir greiðslubyrði lána, þó hluti lánanna væri umfram virði eigna.

Hópur 4 - Heimili á leið í greiðsluvanda: Í upphafi árs 2008 voru eignir heimilanna í sparnaði alveg ágætar, þá sérstaklega í lífeyrissparnaði. Vandinn var að lífeyrissparnaðurinn var ekki aðgengilegur. Alþingi samþykkti þá lög sem leyfðu fólki að taka út séreignasparnað. Tilgangurinn var tvíþættur, annars vegar að gefa heimilunum aðgang að fé til að greiða lán og hins vegar að afla ríkissjóði og sveitarfélögum skatttekna. Ég hef ekki nákvæmlega tölu á fjölda þeirra heimila sem nýttu sér þetta úrræði, en síðustu tölur gáfu til kynna að yfir 60.000 manns hefðu nýtt sér úrræðið. En hvað svo? Þegar sparnaðurinn var uppurinn, hvað átti þá að taka við? Miðað við að 48,5% heimila eða um 60.000 heimili telja sig eiga í erfiðleikum með að láta enda ná saman, þá má búast við að yfir 40.000 heimili séu á leið í greiðsluvanda.

Hópur 5 - Heimili sem halda sjó: Þessi heimili hafa dregið úr neyslu til að standa í skilum en ekki gengið að sparnaði. Tölur sem sérfræðingahópurinn vann með gefa til kynna að þetta hafi á þeim tíma verið um 20.000 heimili. Þessi heimili munu líklegast hægt og sígandi koma sér í þokkalega stöðu. Hafa skal í huga að hluti þessara heimila er líka í hópi 3.

Hópur 6 - Vel sett heimili: Þetta eru raunar tveir hópar, þ.e. annars vegar eignafólk með einkaskuldir sem val, þ.e. vextir af húsnæðislánum eru lægri en ávöxtun af öðrum eignum, og hins vegar fólk með góðar tekjur og þarf ekki að hafa áhyggjur af háum útgjöldum. Samanlagt eru þetta um 20.000 heimili. Hafa skal í huga að hluti þeirra er líka í hópi 3.

Hópur 7 - Heimili með tvær eignir og hefur greiðslugetu til að standa undir annarri: Kannski ekki stór hópur, var um 1.100 heimili í október 2010, en reynslan frá kreppum í öðrum löndum er að þessi hópur kemur almennt verst út úr þeim.

Hópur 8 - Heimili með engar húsnæðisskuldir og býr í eigin húsnæði: Þetta er nokkuð stór hópur eða um 30.000 heimili. Hann getur samt verið með aðrar skuldir sem eru að slaga heimilisreksturinn. Heimili í þessum hópi geta því verið í greiðsluvanda.

Hópur 9 - Heimili með nánast engar skuldir: Hafa skal í huga að um 24.000 heimili eru annars vegar ungmenni sem enn búa í foreldrahúsum eða ellilífeyrisþegar sem búa hjá börnum sínum eða á dvalarheimilum. Þessi hópur getur þó verið í framfærsluvanda, þ.e. tilheyrt hópi 1.

Markmið aðgerða

Sérfræðingahópurinn komst að þeirri niðurstöðu í vinnu sinni að markmið aðgerða ætti að vera sem hér segir (kemur þó ekki fram í skýrslu hópsins, bara í séráliti mínu):

Að fækka eins og kostur er í hópi 2 (munum að hópur 1 var ekki í verkahringsérfræðingahópsins) með ýmsum úrræðum. Með þessu fækkaði í hópi 3 í leiðinni.
Koma í veg fyrir að heimili færðust úr hópi 4 yfir í hóp 2.
Hjálpa þeim sem verða áfram í hópi 2 eftir aðrar aðgerðir sem hraðast í gegn um það ferli sem virðist óumflýjanlegt, þ.e. nauðungarsölu, greiðsluaðlögun og gjaldþrot.
Færa sem flesta úr hópi 4 yfir í nýja útgáfu af hópi 5, þar sem fólk getur tekið upp eðlilega lifnaðarhætti.
Hjálpa þeim sem eftir verða í hópi 4 sem sömu úrræðum og þeir sem eru í hópi 2 munu njóta.

Leiðir/lausnir

Sérfræðingahópurinn reyndi að velta við eins mörgum steinum og hægt var til að finna leiðir sem væru færar. Sumar þeirra voru farnar í handónýtri útfærslu fjármálafyrirtækjanna. Tel ég þær upp hér fyrir neðan í eitthvað breyttri mynd:

Leið 1 - Almenn niðurfærsla skulda: Leið Hagsmunasamtaka heimilanna, Hreyfingarinnar (núna Dögunar), Hægri grænna og Framsóknarflokksins og fleiri hópa. Helstu andmæli við þessari leið er að mönnum vex í augum að einhverjir sem ekki eru þess verðir fái niðurfærslu og að hinir ríku fái mest. Leiðina mætti framkvæma með þaki á upphæð, eign eða ráðstöfunartekjur allt að teknu tilliti til fjölskyldustærðar. Nýtist öllum ríflega 72.000 heimila með húsnæðisskuldir. Gera skal þó ráð fyrir að umtalsverður fjöldi heimila hefur þegar fengið einhverjar leiðréttingar, annars vegar í gegn um sértæka skuldaaðlögun, en ekki síst í gegn um gengislánadóma Hæstaréttar.

Leið 2 - Aðlögun skulda að eignastöðu: Aðlögun skulda að eignarstöðu, sem er útfærsla af sértækri skuldaaðlögun, oft vísað til sem 80-110% leiðar, þar sem skuldir eru strax færðar niður í 110% af eign og ef ekki er greiðslugeta fyrir því, þá má fara með hana niður í 80% og munurinn á 80 og 110 er sett á 3 ára biðlán. Einnig má útfæra þetta sem niðurfærslu í eitthvað annað hlutfall, svo sem 100%, 70% eða 60%, en þá er líklega alveg eins gott að fara leið 3. Þessi leið var útfærð af fjármálafyrirtækjunum, en á annan hátt en sérfræðingahópurinn ræddi hana. Þar með nýttist hún mun færri heimilum, en gert var ráð fyrir. Talsverður hópur heimila fór í gegn um 110% leiðina eða sértæka skuldaaðlögun. Vegna takmarkanna á þeim leiðum hefur það ekki reynst nóg.

Leið 3 - Greiðslumat: Setja fólk einfaldlega í greiðslumat og laga skuldir að greiðslugetu með fyrirvara varðandi breytingar á greiðslugetu á næstu 3 - 6 árum.

Leið 4 - Hækkun vaxtabóta: Hækkun vaxtabóta og húsaleigubóta til að gera fólki kleift að greiða hærri upphæð, en almennar tekjur ráða við. Þetta má líka kalla niðurgreiðslu vaxta. Leiðin var farin og heilum 2 milljörðum bætt í auknar vaxtabætur. Nýttist þeim tekjulægstu en var eins og skvetta vatni á gæs. Breytingarnar sem gerðar voru á vaxtabótakerfinu varð til þess að það fækkaði í hópi þeirra heimila sem fengu vaxtabætur. Þannig að hærri upphæð dreifðist á færri heimili.

Leið 5 - Hjálpa fólki að minnka við sig: Hjálpa fólki að skipta um húsnæði og fara í ódýrara. Hægt er að útfæra þetta á ýmsa vegu, en tryggja yrði að fólk væri ekki að tapa eigin fé í leiðinni. Ég hef aldrei skilið hvers vegna þessi leið var ekki farin. Fjármálafyrirtækin eiga um þessar mundir eitthvað yfir 4.600 íbúðir, þar af Íbúðalánasjóður yfir 2.600. Af hverju bjóða þessi fyrirtæki ekki upp á skiptimarkað fyrir þá sem vilja minnka við sig til að létt á skuldum?

Leið 6 - Kaupleiga: Kaupleiga, lánardrottnar taka yfir eign og leigi til baka. Eitthvað verið rætt, en ekki komið í framkvæmd svo ég viti til.

Leið 7 - Lyklafrumvarpsleiðin: Lyklafrumvarpsleið, þ.e. að lánardrottnar taka yfir eign og skuldari er laus allra mála.

Heimili í framfærsluvanda eru utan þessara leiða, en nánast eina leiðin til að hjálpa þeim er gagnger fjárhagsleg endurskipulagning heimilisins og fjárhagsaðstoð. Engin lausn er að sveitafélögin taki við framfærslu þessara heimila. Leita þarf annarra ráða, sem ég ætla ekki út í hér. Einhverjir munu losna úr þessari stöðu með bættu atvinnuástandi.

Að máta lausnir

Hér fyrir neðan hef ég raðað leiðunum á hópana. Eru úrræðin merkt eftir því í hvaða röð ég tel þær nýtast best eða eigi að framkvæma þær.

Ég lít svo á, eftir vinnu mína í þeim tveimur hópum, sem ég nefndi að framan, að eðlilegast sé að koma til móts við heimilin með almenna niðurfærslu þeirra skulda sem ýmist hækkuðu verulega vegna verðbólgu og banka- og gjaldeyrishrunsins eða urðu til þegar fólk var að reyna að halda sér á floti vegna þessa. Flest áður gengistryggðra lána hafa verið leiðrétt, en ekki öll. Óverðtryggð lán hafa nánast alveg verið fyrir utan þessa umræðu, en mörg heimili brugðu á það ráð að auka við slíka lántöku til að brúa bilið hjá sér. Þær almennu leiðréttingar sem ég tala um, kæmu að sjálfsögðu bara til framkvæmdar að því marki sem lán hafa ekki þegar verið leiðrétt.

Einn banki hefur komið til móts við viðskiptavini sína með almennri aðgerð vegna neyslulána, þ.e. Landsbankinn með lækkun annarra skulda, meðan hinir hafa mér vitanlega ekki gert neitt í þá veru.

Hafa skal í huga, að þegar búið er að koma til móts við heimili í hópi 7, þá getur verið að þau verði eftir það áfram í hópum 2 eða 3.

Ég reikna með að gagnvart hópum 4 og 5 þá þurfi í flestum tilfellum ekki önnur úrræði en almenna leiðréttingu. Misjafnt er hverjir úr þeim hópum munu fá vaxtabætur og síðan þyrfti lítill hluti heimila í hópi 4 að fá nýtt greiðslumat með aðlögun skulda að útkomu þess, hvort heldur í formi breytingar á lánum eða að fólki væri hjálpað að færa sig yfir í ódýrara húsnæði.

Aðgerðir fyrir heimili í hópum 2 og 3 eru greinilega flóknari, en hvert skref þar miðar að því að fækka þeim sem þurfa sértækari úrræði.

Af hverju þessar aðgerðir?

Ég hef oft verið spurður að því hvers vegna þurfi svona aðgerðir fyrir heimilin. Eiga þeir sem tóku lánin ekki bara að bera ábyrgð á sínum skuldum? Þessu er svo sem bæði fljót svarað og ekki síður þörf á því að svara í lengra máli.

Fyrst stutta svarið: Hækkun skulda heimilanna á árinu 2008 er nánast eingöngu tilkomin vegna meintra lögbrota hrunbankanna, stjórnenda þeirra og eigenda og afleiðinga þessara lögbrota. Sérstakur saksóknari rekur nú fjölmörg mál, þar sem stefnt er vegna grófrar markaðsmisnotkunar og skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis er nánast full af upplýsingum um þessi meintu lögbrot. Er hægt að jafna þessu við að hrunbankarnir hafi brotist inn á heimili landsins og stolið þaðan verðmætum upp á nokkur hundruð milljarða. Eðlilegt er að það tjón sem heimilin urðu fyrir verði bætt.

Langa svarið: Að sjálfsögðu er stutta svarið innifalið í langa svarinu, en þess fyrir utan eru rökin efnahagsleg, viðskiptaleg, félagsleg, lagaleg og siðferðisleg:

Í fyrsta lagi eru mörg lagaleg rök fyrir því að þetta verði gert. Bara til að nefna fáein, þá er það 36. gr. laga nr. 7/1936, samningalaga, en þar er fjallað um ógildingu samninga vegna forsendubrests. Í tölulið c segir t.d.: „Samningur telst ósanngjarn stríði hann gegn góðum viðskiptaháttum og raski til muna jafnvægi milli réttinda og skyldna samningsaðila, neytanda í óhag.“ Í lögum nr. 46/2005 um fjárhagslegar tryggingarráðstafanir er í 9. gr. ákvæði um að víkja megi til hliðar fjárhagslegri tryggingarráðstöfun, „ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera ákvæðið fyrir sig“. Tel ég þessi lagalegu rök vera nokkuð traust og vex stöðugt í hópi þeirra lögfræðinga sem telja þau nægilega sterk til að vinna dómsmál gegn fjármálafyrirtækjunum.

Í öðru lagi eru það viðskiptaleg rök. Það hefur oft sýnt sig, að sé komið til móts við skuldara með niðurfellingu, afskrift eða leiðréttingu á höfuðstól láns, þá innheimtist í raun hærra hlutfall af höfuðstólnum en annars myndi gerast. Heildarafskriftin/niðurfærslan/leiðréttingin verður því minni, en annars yrði. Ástæðan er að skuldarinn verður áfram virkur viðskiptavinur fjármálafyrirtækisins og stendur oftar í skilum, þar sem greiðsluviljanum er viðhaldið. Viðskiptavinur sem finnst hann njóta réttlætis og sanngirni, er betri viðskiptavinur, en sá sem finnst hann órétti beittur. Virkur viðskiptamaður er verðmætari fyrir fjármálafyrirtækið, en hinn sem er sífellt á flótta með peningana sína og forðast að greiða skuldir sínar. Nú þurfi fjármálafyrirtækin á annað borð að afskrifa lán til að geta komið yfirteknum eignum aftur í umferð, hvers vegna má þessi afskrift ekki eiga sér stað gagnvart núverandi eiganda eignarinnar? Af hverju er það bara hægt gagnvart nýjum eiganda?

Í þriðja lagi eru það siðferðisleg rök. Flest, ef ekki öll, fjármálafyrirtæki tóku á einn eða annan hátt þátt í hrunadansinum. Það er engin afsökun að hafa haft gjaldeyrisjöfnuð í jafnvægi eða hafa ekki ætlað að valda tjóni, dansinn var stiginn taktfastur án þess að hugsað væri fyrir afleiðingunum. Áhættustjórnun fyrirtækjanna brást, of mikil áhætta var tekin og þegar spilaborgin hrundi, þá reyndust viðbragðsáætlanir ekki vera til staðar. Vissulega var hlutur fjármálafyrirtækja misjafn í hruninu, en þeir sem horfðu á og gerðu ekkert til að stoppa vitleysuna eru líka sekir. Það getur því ekkert íslenskt fjármálafyrirtæki talið sig vera saklaust í þessum efnum.

Í fjórða lagi eru það efnahagsleg rök. Þetta eru raunar bara andstæðan við fyrri kostinn. Ef greiðslubyrði lána verður létt með leiðréttingu á höfuðstóli lána, þá eykst neyslan, velta fyrirtækja, skatttekjur, samneysla og við verjum velferðarkerfið. Fleiri verða virkir á fjárfestingamarkaði og verðfall fasteigna stöðvast. Staðið verður vörð um eignir fólks og fyrirtækja. Tiltrúin á hagkerfinu eykst og viljinn til að vera virkur þátttakandi líka. Verulega dregur úr atvinnuleysi og þar með útgjöldum ríkisins til þeirra þátta. Ánægðari þjóðfélagsþegnar skila meiri og betri vinnu og þar með auknum hagvexti. Fólk sér fram á bjartari tíð og að framtíð þess verði best borgið hér á landi. Aukin hagvöxtur og auknar skatttekjur gætu síðan hjálpað við að greiða niður skuldaklafana sem nú hvíla á þjóðinni. Annar vinkill í efnahagslegu rökin eru að bankarnir mega hreinlega ekki hagnast meira því stór hluti hagnaðarins eykur á gjaldeyrisvanda þjóðarinnar. Aðgangsharka fjármálafyrirtækjanna er því hrein ógn við stöðugleika í efnahagslífinu.

Í fimmta lagi eru það félagsleg rök. Eins og mál hafa þróast eru sífellt stærri hópur að lenda utangarðs í þjóðfélaginu. Fólk hefur ekki bara misst allar eigur sínar, heldur er það í auknu mæli að verða komið upp á sveitafélögin eða það dettur inn í hið svarta hagkerfi. Biðraðir þar sem eru matarúthlutanir hafa lítið styst og jafnvel frekar þróast í gagnstæða átt. Fjölmargar fjölskyldur eiga ekki í nein hús að venda og eru nánast á vergangi. Fjölgi í þessum hópi, þá færast byrðarnar yfir á skattgreiðendur og nauðsynlegt verður að fjölga félagslegum úrræðum í húsnæðiskerfinu.

Lokaorð

Þetta er orðin löng færsla, en ég vona að hún verði gott innlegg í umræðuna fram að kosningum. Ef það er einhver flokkur sem er í vafa um út á hvað þetta gengur eða hefur ekki fólk innan sinna vébanda, sem hefur næga þekkingu á þessum málum, þá vona ég að þeir hinir sömu geti nýtt sér þessa grein.

Í fimm ár hafa heimili landsins glímt við meiri fjárhagsvanda en líklegast frá því í kreppunni miklu. Með þessu er ég ekki að gera lítið úr vanda heimilanna í byrjun níunda áratugarins og ekki heldur þeim vanda sem heimili á landsbyggðinni hafa mátt kljást við í fleiri áratugi. Framganga stjórnvalda á þeim tíma er ekkert nema hneyksli. Landsbyggðin upplifði að þeir sem gátu fluttust burt, en átthagafjötrarnir héldu öðrum, þar sem fólk sat fast í eignum sínum. Ástandið á Suðurnesjum er verra en tárum tekur og þar er fólk að missa húsnæði sitt í stórum stíl. Stjórnvöld og fjármálafyrirtæki verða að vakna upp af þyrniróssvefni sínum. Að gera stóran hluta heimila landsins óvirkan á eignamarkaði er stórhættulegt. Kynslóðin sem á að standa undir nýjabruminu í atvinnulífinu hefur ekki efni á því, þar sem það á ekkert eigið fé í húsnæði sínu.

Við þá sem segja: "Þetta er ekki hægt", vil ég bara segja: "Allt er hægt, ef viljinn er fyrir hendi. Þetta er viðfangsefni, sem til eru margar lausnir á. Við þurfum bara að fara yfir þær opnum huga og velja þá fýsilegustu." Ég er sannfærður um, að séu allar hugmyndirnar lagðar á borðið og færustu einstaklingar fengnir til að vinna eina hugmynd út úr þeim öllum, þá finnist lausn sem hægt er að hrinda í framkvæmd.