Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 17.12.2011. Efnisflokkur: Neytendamál

Á Eyjunni er frétt (fengin úr Viðskiptablaðinu) um málsókn Jóns Helga Guðmundssonar, aðaleiganda BYKO, gegn Baldri Björnssyni, stofnanda Múrbúðarinnar. Ég ætla ekki að fjalla um málið sem fréttin er um heldur það sem segja má að sé undanfari þess.

Fyrir mig sem húsbyggjanda er það guðs blessun detti Múrbúðinni í hug að flytja inn og selja nýja vörutegund. Í fyrsta lagi, þá er hægt að nálgast vöruna á hagstæðu verði hjá Múrbúðinni, en það sem kannski skiptir ekki minna máli, er að samsvarandi vara lækkar umtalsvert hjá samkeppnisaðilum. Þannig lækkaði verð á hreinlætistækjum þegar Múrbúðin opnaði hreinlætistækjaverslun sína og grófvara þegar grófvörudeildin var opnuð.

Viðbrögð samkeppnisaðila Múrbúðarinnar hafa borið þess öll merki, að þessi samkeppni hefur verið af hinum góða. Eða eigum við frekar að segja, að sú "samkeppni" sem var fyrir á markaðnum hafði stöðvast í einhvers konar jafnvægi án þess að ég ætli að skýra það nánar. A.m.k. var það þannig, að verð á sumum stærðum gipsplatna lækkaði umtalsvert hjá samkeppnisaðilum Múrbúðarinnar, þegar grófvörudeildin opnaði, meðan þær tegundir gipsplatna, sem ekki voru til sölu hjá Múrbúðinni, stóðu í stað! Ég er með verðlista í höndunum, sem sanna þetta. Vara sem fært í grófvörudeild Múrbúðarinnar er allt í einu á "sérverði" meðan sú sem ekki fæst þar er ekki merkt vera á "sérverði".

Ég ætla ekki að kvarta yfir því sem húsbyggjandi, að samkeppnisaðilar Múrbúðarinnar bregðist svona við, en ég ætti að hafa áhyggjur af því sem neytandi. Þetta er nefnilega aðferð hins stóra til að drepa niður samkeppni alls staðar í heiminum.

Hér á landi höfum við mýmörg dæmi um það, að "stóri" aðilinn hafi reynt að drepa "litla" aðilann með undirboðum. Lyfsali vogaði sér að opna lyfjabúð í samkeppni við annan aðila á Akranesi. Allt í einu buðust Akurnesingum alls konar kosta boð frá þeim sem líkaði ekki samkeppnin. Nokkrir stráklingar sýndu þá ósvífni að opna bensíndælu í Kópavogi og því var sko ekki tekið með þegjandi þögninni. Kaupmaður opnaði verslun í litlu bæjarfélagi og þá rigndi yfir bæjarbúa ómótstæðilegum tilboðum frá kaupfélaginu. Matvöruverslun var svo ófyrirleitin að bjóða mjólk á betra verði en Bónus og það endaði í því að Bónus seldi mjólkurlítrann á 1 kr. Allt er þetta dæmi um það, að forráðamenn fyrirtækja hafa nákvæmlega enga þekkingu á samkeppnislögum. Þeir halda að þeir geti gert hvað sem er í nafni samkeppni.

Sem neytandi á ég að hafa miklar áhyggjur af þessu hátterni þeirra, sem telja sig eiga markaðinn. Staðreyndin er nefnilega sú, að þegar búið er að berja þann óþæga til hlíðni eða ryðja honum út af markaðnum, þá kemst á jafnvægi að nýju. Jafnvægi sem stóri aðilinn ekki bara sættir sig við, heldur er líklegast að hann stjórni því. Jafnvæginu fylgir síðan hærra vöruverð.

Ég sem neytandi ætti að taka öllum "Múrbúðum" landsins fagnandi og vona að sem flestar slíkar verslanir opni. Ekki til að þvinga þá stóru í ófyrirleitna samkeppni eða ýta þeim út af markaðnum, heldur til að lækka vöruverð í landinu og bæta þjónustuframboð.

Okkar vandamál er af tvennum toga. Annað er fákeppni, þ.e. fáir aðilar keppa á hverjum markaði, en slíkt leiðir alltaf til þess að einhvers konar samkomulag næst um jafnvægi. Eitt form slíks samkomulags (sem jafnan er þegjandi samkomulag) er að fyrirtæki A fær að eiga ákveðinn geira markaðarins, fyrirtæki B annan og fyrirtæki C þann þriðja. Annað form er að menn sættast á ákveðið verðbil á milli fyrirtækja, þannig er Bónus nær alltaf 1 kr. ódýrari en Krónan og aðrar verslanir eru þar fyrir ofan. En það voru vandamálin. Annað var fákeppni, en hitt er hve stórar viðskiptablokkir eru hér á landi. Í gamla daga var það Kolkrabbinn og Sambandið, síðan var það Jón Ásgeir og Jón Helgi og núna eru það blokkir sem myndast í kringum eignarhald bankanna á fyrirtækjum.

Meðan þessi blokkamyndun heldur áfram, þá verður engin alvöru samkeppni hér á landi. Blokkirnar munu ná jafnvægi sín á milli og síðan ráðast af sameinuðum krafti gegn öllum þeim sem voga sér að raska jafnvæginu. Þannig hefur þetta verið, þannig er það og þannig verður það meðan samkeppnisyfirvöld leyfa slíka hegðun.

Og hvað get ég gert sem neytandi? Jú, líklegast verð ég að halda öllum góðum. Með því get ég helst tryggt að sá sem heldur uppi virkri samkeppni fái að lifa og hinir sem telja sér ógnað að þeim litla sætti sig við að hann fái sína sneið af kökunni. Múrbúðin verður að Bónus okkar húsbyggjenda, meðan BYKO og Húsasmiðja eru Hagkaup og Nóatún, þ.e. eru með hærra verð en jafnframt meira vöruúrval.