Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 14.12.2009.
Ég hef undanfarna daga verið að skoða og bera saman hin ýmsu úrræði, sem boðið er upp á fyrir heimilin í landinu vegna stökkbreytingu á höfuðstóli gengistryggðra lána þeirra. Það jákvæða við þessar lausnir er að skuldabyrðin, þ.e. höfuðstóll áhvílandi gengistryggðra veðlána, lækkar strax um 25-30%. Niðurstöðurnar varðandi greiðslubyrðina eru, eins og búast mátti við, misjafnar. En helsta niðurstaðan er þó sú, að bankarnir eru alls ekki að ganga nógu langt í því að skila því til lántaka, sem þeim hefur verið veitt í afslátt. Eins og kom fram hjá Friðriki O. Friðrikssyni, formanni Hagsmunasamtaka heimilanna, í Silfri Egils í gær, þá kom það fram á fundi samtakanna með fulltrúum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins um daginn, að sjóðurinn vill sjá bankana skila öllum þeim afslætti, sem þeir hafa fengið frá gömlu bönkunum, til lántaka. Hvorki meira né minna. Lántakar skulu fá krónu fyrir krónu sama í sinn hlut. Að því leiti til eru lausnir bankanna algjörlega ófullnægjandi.
Ég er að vinna að greinargerð fyrir Hagsmunasamtök heimilanna og verður hún vonandi birt á næstu dögum. En samanteknar niðurstöður eru í grófum dráttum þessar (með fyrirvara um endanlega útreikninga):
Gengistryggt lán sem tekið var í október 2006 til helminga í svissneskum frönkum og japönskum jenum hefur hækkað úr 13,4 m.kr. í 31,0 m.kr. eða 131%
Sé miðað við eðlilega gengisþróun, þ.e. 2% hækkun viðmiðunarmynta á ári allan lánstímann, þá væri heildargreiðslubyrði lánsins innan við 55% af því sem lántakar standa frammi fyrir miðað við stökkbreyttan höfuðstól.
Setji lántaki lánið í greiðslujöfnun, má hann búast við 180% hækkun greiðslubyrði miðað við upprunalega lánið (gert ráð fyrir 4% hækkun greiðslujöfnunarvísitölu á ári og 2% hækkun viðmiðunarmynta)
Af leiðum bankanna, sem kynntar hafa verið á síðustu vikum um afslátt gegn því að flytja lánin yfir í óverðtryggð íslensk lán, þá er leið Arion banka hagstæðust fyrir lántaka, veldur 6,3% lækkun heildargreiðslubyrði miðað við núverandi stöðu, mjótt er á mununum milli Íslandsbanka og Frjálsa, en heildargreiðslubyrðin eykst um 6,8% og 5,2%, og Landsbankinn rekur lestina með nærri því fjórðungs aukningu heildargreiðslubyrði (23,4%). Samanburðurinn er gerður á föstu gengi og föstum vöxtum út lánstímann.
Tillögur Hagsmunasamtaka heimilanna um að breyta gengistryggðum lánum í verðtryggð lán frá lántöku degi og setja síðan 4% þak á verðbætur frá og með 1. janúar 2008 og lækkun þess þaks síðar, skilar 13,3% lækkun heildargreiðslubyrði miðað við núverandi stöðu. Hafa skal í huga að HH krefjast þess að verðtryggingarkerfið verið lagt af, þannig að vonandi munu verðbætur hætta að bætast á lán innan nokkurra ára.
Þessar tölur eru allar háðar mikilli óvissum um þróun einstakra þátta og ber því að taka með fyrirvara. Allar leiðir sem hafa verið kynntar hafa þó þann kost að þær leiða til einhverrar upp í verulegrar lækkunar greiðslubyrði fyrstu þrjú árin. Séu þau skoðuð eru helstu niðurstöður í grófum dráttum sem hér segir (með fyrirvara um endanlega niðurstöðu útreikninga):
Ef gengisþróun hefði verið "eðlileg", þá væri greiðslubyrðin næstu þrjú ár aðeins 45% af því sem hún er miðað við stöðu höfuðstólsins í dag, þ.e. 3,2 m.kr. í stað 7 m.kr. (miðað er við að vextir með vaxtaálagi séu 3,85%).
Leið Hagsmunasamtaka heimilanna leiddi til 54% lækkun þriggja ára greiðslubyrði, greiðslujöfnun skilar 31,5% lækkun, lausn Arion banka lækkar greiðslubyrðina um tæp 27%, Frjálsi um rúm 18%, Íslandsbanki um tæp 17% og Landsbankinn rekur lestina sem fyrr með tæplega 4% lækkun þriggja ára greiðslubyrði fyrstu þrjú árin.
Ástæðan fyrir því að svona miklu munar á niðurstöðum fyrstu þriggja áranna og heildinni er, að núverandi lán eru með jöfnum afborgunum og fullri greiðslu vaxta ofan á það, en allar lausnir bankanna miða við jafngreiðslulán, þ.e. að vextir eru greiddir upp í topp í hvert sinn, en hlutur afborgunarinnar fer stigvaxandi. Munurinn á þessum tveimur leiðum er, að þegar afborganir eru jafnar, þá er greiðslubyrðin hæst fyrst en lækkar síðan í hvert sinn miðað við fasta vexti og fast gengi. Mánaðarleg greiðsla jafngreiðsluleiðarinnar er aftur alltaf hin sama. Það er því hrein og bein blekking að kynna lántökum bara greiðslubyrðina í byrjun og vara ekki við áhrifum mismunandi aðferða.
Ef haft er í huga, að Arion banki, Íslandsbanki og Landsbankinn hafa fengið um 45% afslátt af lánasöfnum heimilanna frá gömlu kennitölum sínum og þeim er ætlað að nýta þetta svigrúm í botn, þá er ljóst að enn er borð fyrir báru. Það getur vel verið að bönkunum þyki vel gert að lækka greiðslubyrðina fyrstu þrjú árin, en lausnir þeirra tryggja þeim, að gefnum almennum forsendum um þróun vaxta og gengis, að þeir (að undanteknum Arion banka) fá allt til baka síðar á lánstímanum og gott betur en það (sbr. það sem ég nefni um muninn á jöfnum greiðslu og jöfnum afborgunum). Til þess að komast eitthvað nálægt þessum 45% afslætti yfir lánstímann (að teknu tilliti til vaxta, gengisþróunar, o.s.frv.), þá þarf afslátturinn á höfuðstóli lánanna að vera að minnsta kosti í 55% og er þá miðað við að vaxtamunur á gengistryggða láninu og óverðtryggða láninu miðað við fast gengi sé 2,65%. Hækki gengi erlendu myntanna um 1% árlega, þarf vaxtamunurinn að vera 3,9% og 5,4% hækki gengi erlendu mynta um 2% árlega. Á sama hátt, ef gengi krónunnar styrkist, þá má þessi vaxtamunur minnka rúmt 1% fyrir hvert 1% sem gengi erlendu myntanna veikist.