Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 3.6.2014.

Þegar ég var yngri og sérstaklega á barnsaldri, þá var oft talað falllega um gömlu dagana og oft notað setningarbrotið "þegar amma var ung..". Ja, þegar ömmur mínar og afar voru ung, þá var ekkert internet, þannig að þau þurftu ekki að óttast að það sem þau gerðu eða sögðu yrði ódauðlegt, nema svo (ó)heppilega vildi til að eitthvert skáld álpaðist til að setja söguna á blað. Það vill nú svo til að Þórbergur Þórðarson leigði um tíma herbergi af langafa mínum og -ömmu, en ég er ekki viss um að þau hafi ratað inn í neina af bókum hans. Verð samt að viðurkenna, að ég er ekki viss.

Við getum vissulega lesið skemmtilegar sögur um íslenska stjórnmálamenn, og þeir virtust hafa verið orðheppnir með ólíkindum. Hafa líklega aldrei mismælt sig eða sagt neitt rangt, hef ég eftir mér fróðari mönnum um efni ævisagna þeirra. Les ekki ævisögur og hef því ekki sannreynt það. Á þessum árum gat fólk sagt allt mögulegt og þó úr því yrði einhver munnmælasaga, þá var nokkuð víst að sú saga myndi breytast mikið og frekar verða betri en fyrirmyndin en verri.

Netið gleymir engu

En nú er öldin önnur. Nánast allt sem menn láta frá sér fer viðstöðulaust út á öldur ljósvakans. Ekki bara það, heldur festist það í stærsta kóngulóavefi allra tíma, veraldarvefnum. Þetta er vefur sem ekki slitnar og hann límir allt við sig sem einhverju sinni kemst í snertingu við hann. Þannig getum við ekki bara lesið hvað Sigmundur Davíð í raun og veru sagði, heldur líka hvað Illugi Jökulsson (svo dæmi sé tekið) heyrði hann segja. Við getum borið saman viðbrögð Dags Eggertssonar við gagnrýni á rússnesku rétttrúnaðarkirkjuna og viðbrögðum hans við tillögu um að kjósa um lóð undir mosku í Reykjavík. Við getum lesið fréttir af "ljótum" klæðnaði sjónvarpsfréttamanna, "ólögulegum" vexti þulunnar, "framhjáhaldi" veðurfréttamannsins og guð má vita hvað.

Sem betur fer þá endist margt af þessu ekki í minni okkar. Það kemur nefnilega eitthvað nýtt og ennþá meira krassandi sem tekur við. En kóngulóavefurinn geymir allt. Ef þið trúið mér ekki, þá vil ég benda á vefsvæðið Internet Archive: Webback Machine, en þar má finna afrit af gömlum vefsíðum sem ekki eru lengur í loftinu. Síðan má nota venjulegar leitarvélar og leita uppi allt og ekkert.

Orðstír deyr engum..

Ég velti því oft fyrir mér hvaða umræða stenst tímans tönn. Hvaða orðstír það verður sem ekki deyr? Menn gleyma nefnilega oft að erindin "Deyr fé, deyja frændur.." eru tvö. Annað fjallar um góðan orðstír, en hitt slæman. Það sem ég velti ekki síður fyrir mér, mun fólk horfa með stolti og ánægju til orða sinna og afhafna eða eftirsjá og leiða. Líklegast veltur það á athöfninni. Loks velti ég fyrir mér hvernig komandi kynslóðir munu líta á orðin. Munu börnin og barnabörnin fyllast stolti yfir framgöngu mömmu/ömmu eða pabba/afa á árum áður. Hver verður dómur sögunnar?

Ég ætlast svo sem ekki til að fólk breyti skoðunum sínum með þetta í huga, en mikið væri gott að það hugsaði aðeins hvers konar fyrirmyndir það er fyrir kynslóðina sem er að vaxa úr grasi.

Uppþot vegna moskuummæla

Mér fannst orð oddvita Framsóknarflokksins í Reykjavík um að setja lóðarúthlutun til Félags múslima í kosningu borgarbúa vera heimskulega, en ekkert meira. Hún notaði kjánaleg rök, en lýsti því jafnframt yfir að hún setti sig ekki upp á móti að reist yrði bænarhús félagsins(!) og ekki vildi hún skerða á neinn hátt frelsi múslima til að iðka trú sína. (Viðtalið má lesa hér.) Því miður voru flestir hættir að lesa/hlusta, þegar kom að þessum hluta viðtalsins og því misstu þeir af því.

Viðbrögð hinna sem fylltust réttlátri reiði voru eins og Guðs í Gamla testamentinu. Ofsafengin. Sódóma og Gómorra skyldi eytt með eldi og brennisteini. Skítt með þó flestir væru saklausir. Allir skyldu líða fyrir orð einnar manneskju. Og það eru þessi viðbrögð sem ég held að þegar framlíða stundir fólk myndi ekki vilja að komandi kynslóðir geti lesið. Málsmetandi einstaklingar, sem hafa sumir verið í kjöri til mikilsverðra embætta, misstu sig algjörlega. Fjöðrin varð fljótlega að heilu hænsnabúi. Vitræn hugsun vék til hliðar fyrir einhverri ófreskju sem á frekar skylt við berserki eða hamhleypur en það dagfarsprúða fólk, sem þessir einstaklingar líklegast eru.

Mér dettur ekki í hug að gagnarýna fólk fyrir afstöðu sína, það að vera á móti hömlum á trúfrelsi (eins og það túlkaði orð oddvitans), en ég skil ekki hvernig orðræðan fór frá því að vera sterk mótmæli við því sem fólk heyrði yfir í það að tala um rasista, fasista, nasista, útlendingahatur, miðjuöfgaflokk og algilt hatur á framsóknarfólki. Sérstaklega, þegar Sveinbjörg segir að allir eigi að geta iðkað trú sína og hún er hlynnt byggingu bænahúss. Verst fannst mér að sjá umræðuna toga út úr hinum dýpstu skúmaskotum samfélagsins virkilega veika einstaklinga, sem eru ekkert annað en rasistar, fasistar, nasistar og bera með sér útlendingahatur. Þá einstaklinga sem eru í raun og veru þeir lægstu af öllu lágu í þessu þjóðfélagi. En þeir þorðu að koma út vegna þess að þeir töldu sig eiga skjól hjá þeim sem urðu fyrir eldingaveðrinu. Og að ógleymdum þeim einstaklingum sem af óvitaskap sögðu hluti sem þeir iðrast að hafa sagt.

Var þetta raunverulegt eða sviðsett?

Líklega hefur hluti umræðunnar verið leikrit, þar sem verið var að prófa hve langt væri hægt að ganga í kosningabaráttunni. Hef ég t.d. enga trú á því að fólk hafi meint allt það sem það ritaði og sagði. Ég er fyrir langa löngu búinn að komast að því að maður tjáir sig á annan hátt í rituðu máli og ræðum, en maður gerir í mannlegum samskiptum. Hér var kominn heldur smekklaus hlið af Morfís-ræðukeppninni. Þó gekk svo langt að fréttist af því að einn góður fjölmiðlamaður hafi misst sig gagnvart konu sem hafði skoðanir honum ekki þóknanlegar, en hann baðst afsökunar og það sem meira var að skrif hans urðu umburðarlyndari á eftir.

Af umburðarlyndi umburðarlyndra

Það sem mér finnst skjóta skakkast við í þeirri orrahríð sem gengið hefur yfir undanfarna 10 daga, er hve hugtakið umburðarlyndi virðist hafa takmarkað svið. Umburðarlyndið virðist bara ná til þess sem viðkomandi er þóknanlegt. Hef ég nokkrum sinnum vísað til greinar Bergs Ebba Benediktssonar, leikara, Umburðarlyndi, þar sem hann segir á skoplegan hátt:

Umburðarlyndi er einn af mínum helstu kostum. Ég er umburðarlyndur maður og ég geri umburðarlyndi hátt undir höfði í skoðunum mínum til lífsins.

Umburðarlyndi er birtingarmynd samkenndar og samúðar. Það erum við umburðarlynda fólkið sem höldum þjóðfélaginu saman. Ef ekki væri til umburðarlynt fólk eins og ég þá væri hér hver höndin upp á móti annarri. Ég er stoltur af sjálfum mér því ég er ekki þrjóskur og þröngsýnn eins og flestir. Ég er umburðarlyndur.

Háðið náttúrulega skín í gegn eins og framhald greinarinnar ber með sér. En skilaboðin eru sterk. Allt of margir sem þykjast vera umburðarlyndir eru ótrúlega umburðarlausir. Ekki bara það, þeir eru alveg ótrúlega falskir og veigra sé ekki við að fara með rangt mál, snúa út úr, bera upp á fólk rangar sakir, misbjóða öllum nema skoðanabræðrum sínum, og til hvers? Að slá ómerkilegar pólitískar keilur og hugsanlega að fá fullnægingu sinna hvata. Ég velti því oft fyrir mér hversu leiðinlegu lífi fólk lifir sem er í þessari stöðu. Ef þetta er mesta skemmtun þess, hvernig eru þá hinir tímar sólarhringsins. Auðvitað lenda allir einhvern tímann í því að tala sér þvert um hug, en þessi múgsefjun sem við urðum vitni að í síðustu viku og reynt er að halda við á a.m.k. einum miðli, er ekki bara niðurdrepandi. Hún skemmir íslenskt samfélag og gerir það fráhrindandi. Maður veit nefnilega aldrei hver er næstur og fyrir hvaða uppblásnu sakir.

Því miður ekki einstakur atburður

Svona framkoma er ekkert afmarkað tilfelli. Hún er því miður allt of algeng. Kosningar virðast vera kjörið tækifæri, en þegar grant er skoðað, þá eru dagarnir færri, þar sem ekkert svona er í gangi en hinir, þar ofsi og níðskrif ráða umræðunni. Kannski er fólk ekki að höndla að geta tjáð skoðanir sínar fyrir framan tölvuna án þess að þurfa að horfa framan í þá manneskju sem verið er að fjalla um. Bland.is er vefur sem ég fer aldrei inn á, en maður les reglulega sögur af því sem þar fer fram. Einelti í skólakerfinu er stundum svo svæsið að manni bregður. En hvers vegna ættu börn og ungmenni að skilja alvarleika eineltis, þegar foreldrar þeirra stunda það á netinu dagsdaglega? Fyrirmyndin að hegðun barnanna er foreldrarnir, en hver er fyrirmynd foreldranna. Gleymum því ekki að orðræða okkar endurspeglar okkar innri mann.

Er ekki kominn tími til að breyta orðræðunni? Hefja hana upp á hærra plan. Sýna hverju öðru þá virðingu sem við viljum að okkur sé sýnd. Vera börnunum okkar góð fyrirmynd á sem flestum sviðum. Enginn er gallalaus, en berum persónuleikagalla okkar í hljóði. Sýnum aðgát í nærveru sálar.

Hvet svo í lokin alla til að lesa hið magnaða ljóð Einars Benediktssonar, Einræður Starkaðar, en hann fjallar um flest af því ég er hér að fjalla um, þó sjónarhornið sé oft annað.