Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 31.12.2010.

Heilum tveimur árum og nokkrum mánuðum betur frá því að bankarnir hrundu með stæl og lítið hefur þokast við að bjarga landsmönnum úr rústunum. Myndirnar fyrir neðan lýsir best því sem gert hefur verið og bætti um betur á síðasta degi þingsins, þegar Alþingi ákvað að setja lög til að vernda lögbrjótana og staðfesta eignaupptökuna.

Árið byrjaði þó með því að tendraður var logi vonar í brjóstum þeirra sem tekið höfðu gengistryggð lán. Áslaug Björgvinsdóttir,settur héraðsdómari við Héraðsdóm Reykjavíkur, kvað upp þann úrskurð 12. febrúar að gengistrygging bílaláns væri brot á 13. og 14. gr. laga 38/2001 um vexti og verðbætur. Þetta kom mér ekkert á óvart, þar sem ég hafði ári fyrr nefnt fyrst þann möguleika á þessari síðu. Hæstiréttur staðfesti svo dóm Áslaugar með dómum sínum 16. júní og þá hélt maður að réttlæti væri til hér á landi, en það var öðru nær.

Seðlabanki Íslands og Fjármálaeftirlit fengu allt í einu í magann yfir því að fyrirtækin sem brutu landslög gætu tapað á því að fara að lögum. Í snarhasti var hnoðað saman tilmælum til fjármálafyrirtækja um það að þau ættu ekki bara að brjóta landslög, heldur einnig tilskipanir ESB. Skilaboðin voru skýr og hafa verið það síðan: Fjármálafyrirtækin skulu varin með oddi og egg út í rauðan dauðann. Réttur viðskiptavina þeirra skal fótum troðinn svo lengi sem núverandi stjórnendur Seðlabankans og FME, að maður tali ekki um núverandi ríkisstjórn hefðu eitthvað um það að segja.

Það hefur verið nánast hjákátlegt að hlusta á efnahags- og viðskiptaráðherra tala um að fjármálafyrirtækin eigi að skila því sem oftekið var og bera síðan fram frumvarp á Alþingi, þar sem eignarupptakan er fest í lög. Ég verð að viðurkenna, að ég skil ekki núverandi ríkisstjórn. Eins og ég man atburðarásina, þá lögðu þrír bankar hagkerfið í rúst. Samkvæmt skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis og fréttum í öllum fjölmiðlum meira og minna allt árið, þá byggði starfsemi Glitnis, Landsbanka Íslands og Kaupþings á fölsunum, svikum, prettum, lögbrotum og svona mætti lengi halda áfram. Afleiðingarnar voru hrun krónunnar, hærri verðbólga en hér hefur sést lengi og stökkbreyting á höfuðstóli lána þeirra sem voru svo vitlausir að taka lán á undanförnum árum og áratugum. Í staðinn fyrir að stjórnvöld stæðu nú fyrir því að fórnarlömb fjármálafyrirtækjanna fengju hlut sinn bættan, þá hafa stjórnvöld tekið upp hanskann fyrir fjármálafyrirtækin. Það er þetta sem fékk forsvarsmann fyrirtækis til að gefa því nafnið Nábítar, böðlar og illir andar ehf. og senda síðan frá sér eftirfarandi áramótakveðju (sem fékkst ekki birt á SkjáEinum):

Ég sat í sýndarnefnd á vegum forsætisráðuneytisins þar sem fara átti yfir stöðu mála. Nefndin gekk undir nafninu "sérfræðingahópur" og var það ótrúlega furðuleg nafngift. Hópurinn vann gott starf, en þegar kom að því að skrifa skýrslu um störfin, þá mátti ekki hvað sem er fara þangað inn. Nær allur texti frá mér var t.d. klipptur út og hætti ég að nenna að leggja eitthvað til málanna í skýrsluna. Ákvað í staðinn að skila séráliti, þar sem gerð var ítarlegri greining á stöðunni (þó hún hafi ekki verið mjög ítarleg) og reyndi líka að skoða hvernig mismunandi lausnir gætu nýst fólki í fjárhagsvanda. Sérálitið fékk enga umræðu í fjölmiðlum og forsætisráðuneytið ákvað að stunda ritskoðun með því að birta það ekki samhliða "skýrslu" nefndarinnar. Óþægileg umræða skyldi sko ekki birtast á vef ráðuneytisins.

Sjónarspilið og bullið, sem þá tók við, var með ólíkindum. Eftir "langar og strangar" viðræður féllust fjármálafyrirtækin á að "afskrifa það sem annars væri hvort eð er tapað" eins og Arnar Sigurmundsson, formaður Landsamtaka lífeyrissjóða, tókst með hrekjum að koma úr sér. Þetta voru nokkurn veginn orðrétt sömu orð og ég sagði við hann nokkrum vikum fyrr og hann mótmælti hástöfum. Tap lífeyrissjóðanna yrði allt of mikið, ef farið yrði að kröfum Hagsmunasamtaka heimilanna. Úrræðin sem skrifað var upp á í Þjóðmenningarhúsinu í byrjun desember eru þau furðulegustu "ekki-úrræði" sem ég hef séð. Í fyrsta lagi var skrifað upp á að sértæk skuldaaðlögun héldi áfram. Úrræði sem 128 manns höfðu farið í gegn um á því eina ári sem það hafði staðið til boða. Þetta gerir 10 manns á mánuði. Með þessum hraða munu bankarnir ljúka við skuldaaðlögun þeirra 40.000 einstaklinga sem á þurfa að halda rétt fyrir næstu aldamót.

Á komandi ári mun reyna á það fyrir Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-dómstólnum hvort stjórnvöldum, FME, Seðlabankanum, Hæstarétti og nú síðast Alþingi hafi verið stætt á því að hunsa gjörsamlega rétt lántaka með viðbrögðum sínum vegna gengistryggðra lána. Getur það staðist að þegar ákvæði um gengistryggingu er dæmt ólöglegt, þá geti það leitt til þess að greiðslubyrði lánanna hækki um tugi prósenta. Getur það staðist, að lántaki skuldi lánveitanda vegna eldri gjalddaga. Getur það staðist að lántaki skuldi lánveitanda vegna uppgreiddra lána.

Vandi almennings er að Alþingi er handónýt stofnun. Það skortir sjálfstæðan vilja en vinnur nær eingöngu eftir fyrirmælum að ofan. Þegar ég segi að ofan, þá er það úr ráðuneytunum eða frá flokksformönnunum. Á þessu eru vissulega heiðarlegar undantekningar og vil ég þar nefna þingmenn Hreyfingarinnar sem hvert um sig hefur haldið sinni sjálfstæðu hugsun, flestir þingmenn Framsóknar þora að tjá sig án þess að horfa annað hvort fyrst til Sigmundar Davíðs eða Jóhönnu og svo náttúrulega villikettirnir í VG með Lilju Mósesdóttur í broddi fylkingar. En það er með villikettina, að þeir leika lausum hala og fara sínar leiðir, rétt er það, en alltaf skulu þeir vera í réttum fjölda heima þegar á reynir.

Í mínum huga er það lífsnauðsynlegt fyrir Alþingi að þar verði tekin upp ný vinnubrögð. Skilja þarf á milli löggjafarvaldsins og framkvæmdavaldsins. Ein leið er að auka vægi embættis forseta Íslands og gera forsetann að ígildi forsætisráðherra. Önnur er að kjósa forsætisráðherra óháð Alþingi. Þriðja leiðin er að ráðherrar sitji ekki á þingi. Verði leiðir eitt eða tvö farnar, þá held ég að skoða eigi að kjósa til þings á tveggja ára fresti, líkt og gert er í Bandaríkjunum, helming þingmanna í hvert sinn. Með því væri ríkisstjórn hvers tíma veitt aðhald. Hún gæti ekki treyst því að halda þingmeirihluta í lengur en tvö ár í einu. Slíkt mun vonandi kalla á betri vinnubrögð og meiri samvinnu þvert yfir flokkalínur. Eins og þetta hefur verið undanfarna áratugi, þá er nánast hægt að tala um menntað einræði frekar en almennt þingræði.

En ég var víst að tala um árið sem er að líða. Okkur er sífellt talin trú um að það versta sé yfirstaðið. Bráðabirgðatölur frá Hagstofunni sögðu í byrjun árs að kreppunni væri "tæknilega lokið", þar sem hagvöxtur hafði mælst yfir núllinu. Svo kom náttúrulega í ljós að það var rangt. Hagtölur eru varasamur mælikvarði á hlutina, þar sem þær eru síbreytilegar. Plús 4% hagvöxtur getur átt það til að breytast í 4% samdrátt á nokkrum mánuðum. Tölur um atvinnuleysi er mælt á einn hátt hjá Vinnumálastofnun en annan hjá Hagstofu. Mismunandi deildir Seðlabankans birta sambærileg gögn á ósamanburðarhæfan hátt. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn segir yfirleitt allt aðra sögu um stöðu fjármálafyrirtækjanna, en fjármálaráðuneytið, FME og Seðlabanki. Mín skoðun er að árið 2010 var versta kreppuárið til þessa. Ástæðan er að svo lítið hefur gerst. Einstaklingar, heimili og fyrirtæki eru ennþá föst í spennutreyju óvissunnar varðandi fjárhagsstöðu sína. Fasteignamarkaðurinn er nánast botnfrosinn. Lítið hefur gerst í atvinnumálum og þó svo að atvinnuleysi hafi ekki aukist, þá hefur það heldur ekki minnkað sem neinu nemur. Fátækt hefur líklega ekki verið meiri í 50-60 ár. Raðirnar hjá góðgerðarsamtökum lengjast sífellt. Fólksflutningur í landi nemur 10 manns á dag. Það þýðir að jafnaði 2,5 íbúðir losna á hverjum degi eða um 900 á ári. Þær bætast í hóp þeirra 4-5.000 á nýbyggingarsvæðum sem standa auðar og allra hinna sem ekki hefur tekist að selja.

Rétt fyrir jól bárust þær fréttir frá Hagstofunni, að verðbólga væri komin niður í 2,5%. Loksins náðust verðbólgumarkmið Seðlabanka Íslands. Ætli menn hafi tekið þessu fagnandi og byrjað að tala um afnám verðtryggingarinnar? Nei, það gerðu menn ekki. Í staðinn var bent á, að við næstu mælingu verður búið að fiffa útreikninginn, þannig að hann sýni ekki of háa tölu. Annað sem heyrðist var að nú væru vextir orðnir of lágir. Með svona lága verðbólgu, þá væru nafnvextir (þ.e. verðbætur plús raunvextir) orðnir svo lágir að fjárfestar myndu leita annað. Ég hef verið talsmaður þess, að setja þak á vextir ríkisskuldabréfa. Þau mega einfaldlega ekki bera hærri vexti en 5% nafnvexti en þó aldrei meira en 1,5% raunvexti. Núna er rétti tíminn til að hrinda þessu í framkvæmd. Ef það er ekki nógu há ávöxtun fyrir lífeyrissjóðina, þá er þeim velkomið að fara með peningana sína í óörugga ávöxtun eins og skuldabréf banka og sparisjóða, hlutabréf fjármálafyrirtækja og fleira þess háttar.

Ýmislegt bendir til þess að íslenska hagkerfið sé að ná botninum. Spurningin er hvort að þetta sé botn sem veitir viðspyrnu eða þess vegna bara sylla sem gefur hagkerfinu færi á að hreyfast upp á við. Ég ætla ekki að telja hversu oft menn hafa í bjartsýniskasti (þar á meðal ég) talað um að nú fari hlutirnir að lagast bara til þess að upplifa vonbrigði. Núverandi ástand mun ganga yfir, það er alveg öruggt. Vonandi hefst batinn á árinu 2011, en þá verður líka margt að breytast. Stærstu breytingarnar eru að stjórnvöld og fjármálafyrirtæki verða að skilja skuldavanda einstaklinga, heimila og fyrirtækja og leysa málin á forsendu lántaka en ekki á forsendu fjármálafyrirtækjanna. Stjórnvöld og lífeyrissjóðirnir verða að gera alvöru úr þeirri atvinnuuppbyggingu sem búið er að tala um frá því í nóvember 2008. Alþingi verður að breyta starfsháttum sínum til samræmis við niðurstöðu þingmannanefndar um rannsóknaskýrsluna. Sérstakur saksóknari verður að fara að skila frá sér til dómsstóla stóru málunum, þar sem höfuðpaurar hrunsins eru sóttir til saka. Ríkisstjórnin verður að leita nýrra leiða til tekjuöflunar, sem ekki bitnar á skattpíndum og skuldsettum fyrirtækjum og heimilum landsins. Ríkisstjórnin verður líka að sýna og sanna, að hún sé að hlusta á almenning í landinu og beri hag hans fyrir brjósti. Svo væri ekki verra að boðað yrði til kosninga.

Að lokum bara þetta:

Ég þakka árið sem er að líða og óska ykkur farsældar á nýju ári. Megi það boða bjartari tíð og blóm í haga.