Færslan var fyrst birt á Moggabloggi höfundar 6.8.2010.

Í febrúar 2009 ræddi finnskur blaðamaður við mig og fjölskylduna eftir að ég hélt ræðu á Austurvelli. Þegar ég sagði honum að við hjónin værum sem tvær eignir, aðra í byggingu sem við gætum ekki gert klára til notkunar og hina sem við gætum ekki selt, þá sagði hann mér að fólk með tvær eignir hefði verið sá hópur sem kom verst út úr finnsku kreppunni. Frá febrúar 2009 hef ég hitt félagsmálaráðherra nokkrum sinnum, þingmenn fjögurra þingnefnda og bankastjóra allra bankanna til að fjalla um skuldamál heimilanna. Hef ég haldið þessu atriði á lofti við þá alla, enda er ekki hægt að búast við því að nokkur maður geti staðið undir skuldabyrði tveggja eigna.

3. apríl 2009 samþykktu öll fjármálafyrirtæki að bjóða fólki með tvær eignir upp á að frysta öll lán á eignunum. Því miður hefur framkvæmd þessa úrræðis verði þannig hjá sumum, að ómögulegt hefur verið að nýta sér það. T.d. krafðist Landsbankinn þess, að fá skjöl sem í mínu tilfelli samsvaraði um 100 blaðsíðum af ljósrituðum gögnum, SPRON byrjaði vel og gerði hlutina umorðalaust, en næst var boðið upp á þriggja mánaða frystingu í senn, Frjálsi fjárfestingabankinn brauð bara frystingu á höfuðstólsafborgunum, en ekki vöxtum auk þess sem hár kostnaður fylgdi, meðan Íbúðalánasjóður spurði engra spurninga og lán voru fryst í eitt ár í senn. Vilji maður nýta sér þetta úrræði í dag, þá þarf að sækja um það á sameiginlegan vef um greiðsluerfiðleika!!! Já, maður er hættur að tala við hverja fjármálastofnun fyrir sig, heldur fer umsókn í gegn um sameiginleg apparat. Ótrúlega heimskulegt fyrirkomulag, svo ekki sé meira sagt, og Landsbankanum tókst greinilega að sannfæra hina um að búa til tæknilega hindrun fyrir almenning, því skila þarf inn skjalabunka upp á yfir 100 blaðsíður í mínu tilfelli. Augljóslega á að tryggja að lántakar fari ekki of auðveldlega í gegn um þetta.

Þegar frumvarp að lögum um úrræði fyrir fólk með tvær eignir var lagt fyrir Alþingi, þá samdi ég tvisvar umsögn um málið. Í fyrra skiptið voru ákvæðin inni í sameiginlegu frumvarpi með öðrum málum, en í formi sérlaga í seinna skiptið (sjá þá umsögn hér). Aftur virðist skriffinnska Landsbankans hafa orðið ofan á. Ferli sem er í eðli sínu einföld skuldajöfnun var gerð að flóknu ferli. Já, þetta er bara skuldajöfnun. Einstaklingur/hjón eiga tvær eignir. Á þessum tveimur eignum hvíla skuldir sem eru umfram greiðslugetu viðkomandi. Lausnin er að lánadrottnar leysi aðra eignina til sín gegn yfirtöku skulda. Eigandinn heldur síðan hinni eigninni með afganginn af skuldunum áhvílandi. Nei, það var ekki hægt að gera þetta svona einfalt. Það voru settar upp fjölmargar girðingar, svo aðframkomnir lántakar væru nú ekki að nýta sér þetta að óþörfu. Skoðum hvað segir um þetta á vef umboðsmanns skuldara:

Eftirfarandi skilyrði þurfa að vera fyrir hendi til að þú getir sótt um:
Ef þú áttir íbúð sem þú gast ekki selt og keyptir aðra á íbúð á tímabilinu 1.janúar 2006 til 1. nóvember 2008. Báðar eignirnar þurfa að hafa verið óslitið í þinni eigu frá þessu tímabili.Undanþágu frá fyrra tímamarki er hægt að veita við sérstakar aðstæður s.s. vegna staðbundinna aðstæðna á fasteignamarkaði. Löggjafinn hefur tekið fram að þessa undanþáguheimild beri að veita í algjörum undantekningartilvikum.Þú þarft að hafa skráð lögheimili í annarri íbúðinni og halda heimili þar.Hin íbúðin þarf svo annaðhvort að hafa verið heimili þitt áður eða að þú hafir keypt hana í þeim tilgangi að eiga heima þar eftir sölu hinnar. Ef þú hefur verið í þessari stöðu en náð að selja og tekið aðra fasteign en íbúð upp í sem greiðslu þá fellur sú eign undir skilyrðin.Skuldir sem hvíla á báðum eignunum samanlagt þurfa að lágmarki að vera 75% af áætluðu markaðsverði eignanna.

Ekki svo slæm skilyrði nema kannski þetta með 75% af áætluðu markaðsverði. Mér finnst það vera full hátt. En næst eru það gögnin sem á að skila:

Hvaða gögn þurfa að fylgja með umsókn?
Veðbókarvottorð fyrir báðar íbúðirnar.Verðmat tveggja löggiltra fasteignasala á báðum íbúðunum.Skattframtöl síðustu þriggja ára ásamt síðasta álagningarseðli. Þessar upplýsingar getur þú nálgast á www.skattur.is með veflykli eða nálgast þær hjá skattstjóra.Tekjur – síðustu þrír launaseðlar og/eða yfirlit um bótagreiðslur, meðlagsgreiðslur og lífeyrisgreiðslur. Jafnframt þurfa að fylgja upplýsingar um aðra fjármuni en vinnutekjur til að greiða af skuldum, svo sem vegna sölu eigna eða fjárframlaga annarraVottorð um fjölskyldu- og hjúskaparstöðu. Þjóðskrá gefur þau út og hægt er að sækja um þau beint á vef þjóðskrárinnar http://www3.fmr.is/pages/1018Síðustu greiðsluseðlar allra lána og skuldbindinga og innheimtubréf frá lögfræðiinnheimtu vegna vanskila ef það á við.Greinargerð þar sem gerð er ítarleg grein fyrir skuldbindingum sem hvíla á fasteignunum. Tegund þeirra, tilurð, fjárhæð í upphafi og eftirstöðvum, greiðsluskilmálum, ákvæðum um vexti og verðtryggingu ef við á, að hvaða marki þær séu þegar í vanskilum, hvaða fjárhæð greiða þurfi af með afborgun, við hverja skuldirnar eru og hvar þær eru til innheimtu.Samþykki fyrir gagnaöflun undirritað af þér og ef við á maka þínum og þeim sem teljast til heimilisins. Þú finnur samþykki fyrir gagnaöflun á www.ums.is
Athugið: Ekki er hægt að hefja vinnslu umsóknar fyrr en öll gögn hafa borist. Umboðsmaður er bundinn trúnaði um allar upplýsingar sem aflað verður.

Vá, hér er verið að gera fólki virkilega erfitt að fyrir. Í mínu tilfelli eru þetta ekki undir 100 blaðsíðum af efni og til hvers? Ég er ekki oft sammála Pétri Blöndal, þingmanni, en orð hans í umræðunni um þetta mál hittu í mark. Hann sagði:

Ef menn vilja gera fólki erfitt fyrir, þá á að krefjast þess að það gangi þrisvar á Esjuna, en ekki þetta.

Til hvers þarf allar þessar upplýsingar, þegar um einfalda skuldajöfnun er að ræða. Lánadrottnar eru að taka eign lántaka upp í skuld svo lántaki eigi auðveldara með að standa í skilum með það sem eftir er skuldanna. Það er ekki verið að fá skuldir felldar niður. Það er ekki verið að biðja um afslátt á afborgunum. Það er ekki verið að biðja um frystingu afborgana. Nei, það er verið að koma hlutunum þannig í kring, að lánadrottnar fá eina eign til sín og eftir það mun lántaki greiða af þeim lánum sem eftir standa.

Þá eru það synjunarástæðurnar:

Umboðsmaður metur gögnin þín og getur þurft að synja umsókninni ef:
Gögn sýna að þú uppfyllir ekki skilyrði laganna.Ef gögn þín og/eða greinargerð eru ekki nægjanlega ítarleg.Ef þú gefur villandi eða rangar upplýsingar af stöðu þinna mála.Ef þú hafðir ekki greiðslugetu fyrir lánum þegar þú tókst lánin eða hefur hagað þér óskynsamlega í fjármálum svo sem tekið verulega áhættu miðað við greiðslugetu þína á þeim tíma sem þú stofnaðir til skuldanna.Ef þú hefur komið þér í skuldir með þeim hætti að það hafi skapað þér skaðabótaskyldu og eða varða við refsingu.Ef þú hefur tekið lán sem þú hafði ekki þörf fyrir eða tekið meira lán en þú þurftir, t.d. að þú hafir tekið meira lán en þú þurftir við endurfjármögnun óhagstæðra lána.Ef þú hefur ekki greitt af lánum sem þú hafðir greiðslugetu til að greiða af.Ofangreint er ekki tæmandi talning, sjá nánar í lögum nr. 103/2010.

Hér eru nokkur atriði, sem ég skil ekki. Það eru punktar 4, 6 og 7. Skoðum þá betur:

Ef þú hafðir ekki greiðslugetu fyrir lánum þegar þú tókst lánin eða hefur hagað þér óskynsamlega í fjármálum svo sem tekið verulega áhættu miðað við greiðslugetu þína á þeim tíma sem þú stofnaðir til skuldanna.Ef þú hefur tekið lán sem þú hafði ekki þörf fyrir eða tekið meira lán en þú þurftir, t.d. að þú hafir tekið meira lán en þú þurftir við endurfjármögnun óhagstæðra lána.Ef þú hefur ekki greitt af lánum sem þú hafðir greiðslugetu til að greiða af.

Hvaða máli skiptir þetta? Er ekki lánveitandinn betur settur, ef hann skuldajafnar núna strax og tekur eignina yfir, en ef hann sendir eigandann í gjaldþrot með tilheyrandi kostnaði? Fær ekki lánveitandinn meira upp í skuld sína með skuldajöfnuninni, en með fjárnámi, nauðungarsölu og gjaldþroti? Mér finnst ekki þurfa neinn snilling til að sjá að svo sé. Hver er þá tilgangurinn með þessum skilyrðum? Hann getur ekki verið neinn annar, en að knýja fram nauðungarsölu og gjaldþrot einstaklinga. Hafi einstaklingur hagað sér óskynsamlega, þá mun þessi aðgerð hvort eð er ekki skipta sköpum, en lánveitandinn er búinn að lækka tjón sitt. Það er alltaf betra fyrir lánveitandann að skuldajafna eins miklu og hægt er áður en til gjaldþrots kemur. Við erum að tala um veðkröfuhafa og í gjaldþroti og nauðungarsölu er staða þeirra hvort eð er rétthærri öðrum kröfuhöfum.

Í mínum huga gerði Alþingi mikil mistök við samningu þessara laga. Þau voru gerð allt of flókin og inn í þau byggð fjölmargar tæknilegar hindranir. Skuldajöfnun, sem er í eðli sínu einföld aðgerð, var gerð að einhverju skrímsli til að koma í veg fyrir, að fólk geti nýtt sér þetta úrræði eða gera því eins erfitt og kostur er að nýta sér það. Einu sinni sem oftar varð skriffinni fjármálafyrirtækjanna ofan á. Einu sinni sem oftar var slegin skjaldborg um fjármálafyrirtækin.